Ideeën voor een betere politiek en toekomst: Ad Melkert over Links

Ideeën




NRC 21 november 2013,
Melkert: Europese norm voor werkloosheid

Oud-PvdA-leider Ad Melkert studeerde afgelopen jaar met een commissie op ‘linkse oplossingen’ voor de crisis.

Foto NRC / David van Dam
door Thijs Niemantsverdriet

Er moet een Europese norm van maximaal 5 procent werkloosheid komen die even zwaar weegt als de afspraak over 3 procent begrotingstekort. Dat bepleit oud-PvdA-leider Ad Melkert in een advies aan zijn partij. Het afgelopen jaar studeerde Melkert met een commissie op ‘linkse oplossingen’ voor de crisis.
Hij bepleit een ‘humanisering’ van de economie: minder nadruk op groei en winst, meer oog voor werkgelegenheid, duurzaamheid en innovatie. In een gesprek met NRC Handelsblad toont Melkert zich kritisch over het regeerakkoord van Rutte II, dat volgens hem gebaseerd is op de gedachte dat na economische neergang automatisch weer groei volgt.

“Het regeerakkoord van VVD en PvdA was een belangrijke poging om er na jaren van politieke instabiliteit samen uit te komen. Maar tussen de regels lees je de gedachte dat er na economische neergang vanzelf weer een opgang zal komen. Dat traditionele recept werkt niet meer.”
Het advies is Melkerts eerste klus voor de PvdA sinds zijn vertrek uit de politiek in 2002, toen hij als lijsttrekker een historische verkiezingsnederlaag leed.

Lees meer over:
Ad Melkert
economie
regeerakkoord
werkgelegenheid
werkloosheid


‘De economie is er voor de maatschappij’
Ad Melkert: „Wat soft wordt gevonden, kan een harde economische waarde hebben. Bijvoorbeeld kunst en cultuur.”


Interview

Ad Melkert De oud-PvdA-leider presenteert linkse oplossingen voor de crisis. „Misschien dat sommigen dit soft vinden.”
Door onze redacteur Thijs Niemantsverdriet | pagina 6 - 7
Den Haag. Lang hoefde Ad Melkert niet na te denken toen hij een jaar geleden een telefoontje kreeg van PvdA-voorzitter Hans Spekman: of hij een onderzoek naar ‘linkse oplossingen’ voor de crisis wilde leiden. Hij was aangenaam verrast. Want, zo zegt hij met enig sarcasme, „mijn deur is de afgelopen tien jaar niet platgelopen door de partij”.
Vandaag presenteert Melkert (57) de conclusies van zijn commissie. Het is zijn eerste klus voor de PvdA sinds zijn smadelijke aftocht van het politieke toneel in 2002. Melkert woont nog steeds in Washington DC, de stad waar hij na het ‘Fortuynjaar’ naartoe verhuisde. Hij leidt een bestaan als rondreizend consultant.
Melkerts diagnose: het gaat, vijf jaar na het uitbreken van de crisis, nog niet goed met de Nederlandse en Europese economie. „Het structurele herstel valt tegen.”
De aanpak van het kabinet-Rutte II is nog niet voldoende, vindt Melkert. „Het regeerakkoord van VVD en PvdA was een belangrijke poging om er na jaren van politieke instabiliteit samen uit te komen. Maar tussen de regels lees je de gedachte dat er na economische neergang vanzelf weer een opgang zal komen. Dat traditionele recept werkt niet meer.”
Het moet dus anders. Melkert en zijn commissie bepleiten een ‘humanisering’ van de economie: minder nadruk op groei en winst, meer oog voor werkgelegenheid, duurzaamheid en innovatie. Opvallend is de nadruk die hij legt op de ‘zachte’ kanten van de economie: het belang van zorgtaken en een gelijke rolverdeling tussen mannen en vrouwen. Ook bepleit hij meer aandacht voor sociaal-emotionele intelligentie. „Wat er in je dagelijks leven gebeurt, heeft invloed op je werk. Je kunt het niet kwantificeren, maar we moeten er wel wat mee. Bijvoorbeeld door de werkvloer te onthiërarchiseren.”
Als dit hoort, denk je: de technocraat Melkert is soft geworden.
„Als mensen zeggen: Ad Melkert is in de afgelopen jaren older and wiser geworden – niet sadder and wiser – dan heb ik daar geen bezwaar tegen. Misschien dat sommige mensen dit soft vinden. Maar wat soft wordt gevonden, kan een harde economische waarde hebben. Bijvoorbeeld kunst en cultuur. Kunstenaars hebben ons wat te bieden, ze houden ons een spiegel voor. Kunst kan inspiratie bieden voor hoe een organisatie moet werken.”
Wat is u in die tien jaar vanuit de VS meest opgevallen aan Nederland?
„Gek genoeg: de rol van de staat. De Amerikaanse centrale bank en het ministerie van Financiën zijn onmiddellijk bovenop de crisis gaan zitten. In Nederland heeft de overheid ook verantwoordelijkheid genomen in de bankencrisis, maar is daar weer mee opgehouden. De reflex is: hoe kunnen we ABN Amro zo snel mogelijk weer naar de beurs brengen? Maar is dat wel zo vanzelfsprekend? Ik vind juist dat de overheid zijn rol in systeembanken als ABN moet vergroten. Als je als bank too big to fail bent, moet daar ook wat tegenover staan. Een bank die nu weer zonder enige bemoeienis naar de beurs wil, zou er niet op moeten kunnen rekenen dat de overheid de volgende keer bijspringt.”
In uw rapport staan veel woorden als ‘planmatig’ en ‘verplichting’. Vindt u dat de PvdA zijn oud-linkse veren weer moet opplakken?
„Integendeel. We stellen innovatie centraal, dat is juist zeer vooruitstrevend. Het verhaal is eigenlijk heel eenvoudig: de afgelopen 25 à 30 jaar hebben de markten veel meer de ruimte gekregen, en dat is in een aantal gevallen niet goed gegaan. De economische orde moet weer dienstbaar zijn aan maatschappelijke doelstellingen, in plaats van andersom.”
Maar moet de PvdA nou een linkse partij zijn, of niet?
„Dat vind ik te veel denken in schema’s. Ik koester mijn idealen, maar hou wel mijn hoofd erbij.”
Toen bekend werd dat u weer een klus voor de PvdA ging doen, regende het negatieve reacties op internet. Wat vond u daarvan?
„Er is in Nederland een enorme doorstroom van politici. Mensen zijn een tijdje Kamerlid of minister, en dan moeten ze weer weg. Zo gaat er veel ervaring verloren. In Amerika gaat dat heel anders. Daar geven oudgedienden vaak belangrijke adviezen.”
U zou de nieuwe Nederlandse eurocommissaris willen worden.
„Het belangrijkste is dat Nederland opnieuw een goede portefeuille weet binnen te halen in de Europese Commissie, het liefst in de economische hoek. Dan zal vanzelf wel blijken wie dat gaat doen. En als ik al interesse zou hebben, zou ik dat hooguit tegen Rutte of Samsom zeggen. Niet tegen u.”
PvdA Programma naar links
Het rapport van de commissie-Melkert moet de basis vormen van het nieuwe PvdA-verkiezingsprogramma. Behalve een Europese norm voor maximaal 5 procent werkloosheid bepleit Melkert onder meer een verschuiving van belasting op arbeid naar vermogen en consumptie, een quotum voor vrouwen op topposities, ‘doelgerichte migratie’ van hooggeschoolde arbeidskrachten en een vierdaagse werkweek voor mannen én vrouwen.


Ook een van Nederlands Beste Columnisten, Bas Heijne in NRC, heeft hier e.e.a. over te vertellen; en natuurlijk heeft hij grotendeels gelijk. Zijn analyse: de PvdA zelf is deel van het probleem, en heeft de lijn die Melkert nu voorstelt juist de laatste jaren verlaten... Daar ben ik het helemaal mee eens; ik denk dan ook dat Spekman (de voorzitter van de PvdA) eigenlijk een SP'er is/zou moeten zijn. En dat andere kopstuk, politiek leider Samson? Meer Groen Links, beetje D66 ook, zo lijkt het me...

De column op NRC.nl:
Vergezicht
Goed idee van PvdA-voorzitter Spekman om Ad Melkert te vragen een onderzoek te doen naar „linkse oplossingen” voor de crisis. De afgelopen decennia is de burger immers verworden tot een optel- en aftreksom. Alle immateriële dromen en verlangens over mens en maatschappij zijn door het populisme op de flanken gekaapt. Tijd voor het nieuwe verhaal. De homo economicus moet weer gehumaniseerd worden; er moet aandacht zijn voor dat subtiele weefsel dat we een samenleving noemen. Melkert, geïnterviewd in deze krant: „Wat er in je dagelijkse leven gebeurt heeft invloed op je werk. Je kunt het niet kwantificeren, maar we moeten er wel wat mee.” Eigenlijk is het heel simpel: „De economische orde moet weer dienstbaar zijn aan maatschappelijke doelstellingen, in plaats van andersom.”

Een verhaal is niet zo moeilijk.
Een geloofwaardig verhaal wel.
Vinger omhoog als je het er mee eens bent. Hé, iedereen?
Ik gun Melkert zijn opdracht, zeker gezien de agressie die zijn „terugkeer” losmaakt bij mensen die het nog steeds niet kunnen verkroppen dat hij in 2002 vies naar Pim heeft gekeken heeft – dezelfde mensen die nog steeds niet kunnen slapen van de ontploffende Exota-flessen van Marcel van Dam. Hoe leeg kan je leven zijn. Maar als ik me niet vergis is de koers die Melkert bepleit, nu juist die koers die de PvdA de afgelopen jaren grotendeels verlaten heeft, zeker in het huidige kabinet.
Een verhaal is niet zo moeilijk. Een geloofwaardig verhaal wel.
Het probleem met de PvdA is dat die partij zelf symptoom is geworden van de crisis. Dat geldt zeker ook voor andere partijen, maar in geen andere partij zie je zo mooi verbeeld waar het aan schort – het glanzende ideaal tegenover de al te menselijke praktijk. Dat is altijd zo in de politiek, maar problematisch wordt het wanneer de praktijk zich rechtstreeks tegen het ideaal keert. Neem wat recente PvdA-schandaaltjes – stuk voor stuk klein bier, maar ze hebben een grote resonans.
Juist in een tijd waarin het draagvlak voor Europa verstevigd moet worden, waarin een nieuw elan gevraagd wordt om de doodgebloede Europese gedachte leven in blazen, rollen de Europarlementariërs van de PvdA vechtend over straat. De sfeer in de fractie blijkt niet te harden – de solidariteit die van de kiezer gevraagd wordt, blijkt intern ver te zoeken. Het is ego tegen ego. De rechter moet eraan te pas komen.
Juist in een tijd waarin er om nieuw elan gevraagd wordt om het ideaal van een tolerante, pluriforme samenleving weer geloofwaardig te maken, blijkt de voormalige Seyit Yeyden, PvdA-voorzitter van de Rotterdamse deelgemeente Feijenoord, die nog maar afgelopen zomer aftrad na een vernietigend rapport, waarin hij beschuldigd werd van vriendjespolitiek richting Turkse organisaties en politieke intimidatie, gewoon weer op de conceptkieslijst van de „gebiedscommissie” van de deelgemeente te staan. Huh? Volgens de kandidatencommissie heeft Yeyden de afgelopen vier maanden „het nodige geleerd”.
Vorige week werd in de gemeente Noordoostpolder de PvdA-wethouder Wouter Ruifrok naar huis gestuurd, omdat hij in de afwikkeling van een lokaal renovatie-fiasco informatie aan de raad had onthouden. Deze zomer kwam dezelfde wethouder al in het nieuws omdat hij zich op kosten van de gemeente ingeschreven had voor de cursus ‘Mijn gevoel voor realiteit’. Die cursus had als doel „persoonlijke ontplooiing voor managers” en kostte tienduizend euro. Juist in een tijd waarin mensen al genoeg persoonlijk ontplooid zijn, juist in een tijd waarin de managers-praat de relatie tussen burger en overheid danig verziekt heeft, juist in een tijd waarin er een felle reactie is tegen de ego-cultuur binnen overheid en semi-overheid, gaat de wethouder op cursus.
Woede over dit soort incidenten wordt in weldenkende kringen te snel afgedaan als stemmingmakerij – in iedere mand zit immers wel een rotte appel. Eén opgeblazen incident zegt niets over het geheel. Voor je het weet maak je deel uit van de jankende meute die alle politici als oplichters en zakkenvullers ziet – en heus, dat is niet zo, er wordt veel zinnig en goed werk verricht.
Maar dat is het punt helemaal niet. In deze kleine kwesties zitten grote zaken verborgen – Europa, de samenleving van de toekomst, de relatie tussen overheid en burger. Genoemde incidenten hebben gemeen dat bestuurders de publieke zaak ontrouw zijn, waardoor het achterliggende ideaal gecorrumpeerd wordt. Het weefsel wordt erdoor aangetast. En juist dat is geen klein bier. Dat is een vertrouwenscrisis.
Het rapport van Melkert, meldt deze krant, vormt de basis van het nieuwe verkiezingsprogramma van de PvdA. Heel goed, er is een vergezicht. Nu het inzicht nog.