Groene Amsterdammer - In Den Haag - 'Complotdenken'

woensdag 18 maart 2015

In Den Haag

Complotdenken

Waarom doken de bonnetjes van Opstelten en die deal van zo lang geleden opeens op? Wie heeft daar baat bij? Wie wordt gepakt? Misschien vinden er ook afrekeningen plaats in het witteboordenmilieu.

door Aukje van Roessel

 

beeld Milo

Het prominente vvd-lid Edith Schippers, tevens minister van Volksgezondheid, kreeg veel kritiek op haar in De Telegraaf geuite complottheorie. Dat regeringspartij vvd zo kort voor de Provinciale-Statenverkiezingen van afgelopen woensdag van de ene desastreuze affaire in de andere terechtkwam, kon volgens haar geen toeval zijn. Hoon was haar deel: ze is van slag, ze is paranoïde, noem dan man en paard, je kunt zo’n beschuldiging niet zo maar de wereld in slingeren.

Schippers zei echter hardop wat al lang de ronde doet op het Binnenhof. En niet alleen binnen haar eigen partij, die het slachtoffer is van de plots opduikende bonnetjes waardoor in korte tijd een vvd-Kamerlid en twee vvd-bewindspersonen moesten opstappen. Ook bij andere fracties vroegen ze zich af wie er baat bij had informatie te lekken. Geweldig om te zien hoe sommige fractievoorzitters vervolgens kwaad zijn als iemand van de vvdhardop zegt waarover ook in hun eigen gelederen met enige zorg wordt gefluisterd. Want nu de vvd, maar wat als straks zijzelf het slachtoffer zijn?

Is de vorige week opgestapte vvd-minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten dan een slachtoffer? In ieder geval van zijn eigen stelligheid. Had hij vorig jaar maar niet moeten zeggen dat er geen informatie meer te vinden was over de deal die het Openbaar Ministerie vijftien jaar geleden sloot met de drugscrimineel Cees H. Waaraan Opstelten destijds ook nog toevoegde dat de Tweede Kamer hem daarin moest vertrouwen. Toen de informatie alsnog boven water kwam, hing hij.

Opstelten is ook slachtoffer van onvoldoende zelfreflectie. Hij heeft niet tijdig ingezien dat hij niet meer in staat is toppolitiek te bedrijven. En slachtoffer van een omgeving, met daarin een hoofdrol voor minister-president en vertrouweling Mark Rutte, die hem niet tegen zichzelf heeft beschermd. Ook topsporters hebben daar wel eens last van. Dat leidt vaak tot pijnlijke taferelen. Voor de vvd kwam het in een oud computerbestand gevonden ‘bonnetje’ over de drugsdeal, ondanks alles, ook wel weer gelegen: nu konden ze de 71-jarige Opstelten naar de uitgang duwen.

Maar de hamvraag op het Binnenhof is waarom de bonnetjes van het Kamerlid en die deal van zo lang geleden opdoken. Wie heeft daar baat bij? Wie wordt gepakt? Was het doelwit bij de drugsdeal niet vvd-staatssecretaris Fred Teeven, destijds bij het OM degene die de deal sloot, en is Opstelten bijvangst?

Naast deze vragen is er de ergernis over de journalistiek die haar werk niet goed zou doen en zich zou laten gebruiken. Dat laatste is een heikel onderwerp, want klagen over de journalistiek op het moment dat deze meent politici te hebben betrapt op onoorbare praktijken oogt – op z’n zachtst gezegd – niet erg sterk. Dat wekt al gauw de indruk dat ‘zij’ daar in Den Haag het eigen hachje weer aan het beschermen zijn.

Wie het lek ook is, wij journalisten worden feitelijk gebruikt

Als op het Binnenhof een beleids­voornemen wordt gelekt naar een krant of omroep, dan is dat meestal niet zonder reden. Het lek kan zitten bij een regeringspartij die op deze manier wil proberen weerstand op te roepen, zodat het voornemen voortijdig sneuvelt. Of andersom, om juist de eer voor dat plan op te strijken: kijk eens wat wij als regeringspartij gaan binnenhalen. En nog zo wat varianten. Maar wie ook het lek is en wat ook het doel, wij, journalisten, worden feitelijk gebruikt. Dit spel kennen we.

Door de uitlatingen van Schippers ligt eigenlijk de vraag op tafel of het er bij klokkenluiders die misstanden aankaarten voor de journalistiek toe doet wat hun beweegredenen zijn en met welk doel zij het spel spelen. Doet het er voor een journalist toe of van binnen uit een ministerie een staatssecretaris een hak wordt gezet, omdat er nog een appeltje uit het verleden geschild moet worden? Of dat advocaten dat proberen te doen met een bewindspersoon? Of dat een in opspraak geraakt lid van een politieke partij collega-partijgenoten er bij probeert te lappen?

Ja, dat doet ertoe. Niet om dan maar niet te publiceren of uit te zenden, maar om extra alert te zijn – wat natuurlijk altijd zou moeten – bij het checken en dubbel­checken van de gelekte informatie en bij het plaatsen daarvan in de tijd waarin de vermeende misstand speelde. Om niet achteraf te hoeven constateren dat je je als journalist en medium hebt laten gebruiken bij een afrekening in het witteboordenmilieu.

Op het Binnenhof leeft bij sommigen – en niet alleen bij vvd’ers – de angst dat van dat laatste sprake is. Met daaraan gekoppeld de vrees dat dit een ontwrichtende werking heeft op politiek en samenleving. Meer ontwrichtend dan de liquidaties in het criminele circuit.

Misschien zijn degenen die met deze angst leven allemaal complotdenkers. Misschien hebben zij allemaal wat te vrezen als de journalistiek hun bonnetjes zou gaan checken. Maar ik meen ook oprechte bezorgdheid te proeven, al blijft een stem in mij zeggen: pas op, laat je niet gebruiken!

Wat kortheidshalve de ­bonnetjesaffaires heten, hebben mij in ieder geval nieuws­gierig gemaakt naar wat in de filmindustrie the making of heet. Of eigenlijk zou je hier moeten zeggen the breaking of Kamerlid Mark Verheijen, minister Ivo Opstelten en staats­secretaris Fred Teeven. Misschien leidt het wel tot the breaking of Edith Schippers. Omdat ze echt van slag bleek te zijn geweest toen ze haar complottheorie spuide. Maar mogelijk ook niet.