Een gewond kind na een Israëlische luchtaanval op Khan Younis, in het zuidelijke deel van de Gazastrook, 26 oktober © Mohammed Salem / Reuters
Gaza – de gewone Palestijnen
‘Onze lijdensweg begon in 2006’
Terwijl duizenden Palestijnen in Gaza omkomen door het Israëlische offensief, was de meerderheid ook allang klaar met Hamas, dat al jaren met veel geweld zijn eigen volk onderdrukt.
1 november 2023 – verschenen in nr. 44
Het Originele verhaal op Groene.nl vind je --- Hier ---
Het hele Dossier over de Oorlog (en alles daarvoor) in Gaza staat --- Hier ---
‘De inwoners proberen te ontsnappen aan de verstikkende greep van Hamas’, zegt Moumen Al-Natour telefonisch vanuit Rafah in Gaza. In een zoektocht naar veiligheid te midden van het oorlogsgeweld leidde de advocaat en mensenrechtenactivist zijn gezin vanuit hun huis in het centrum van Gaza naar het uiterst zuidelijke gebied. Ons gesprek wordt meerdere malen onderbroken door oorverdovende knallen. ‘Hoor je dat? Dat is onze realiteit, gevangen tussen de klauwen van een tijger. Hamas onderdrukt ons, terwijl Israël ons bombardeert.’
‘Als ik ontsnap aan de dood die boven ons hoofd hangt, zal mijn geest jarenlang, misschien zelfs voor altijd, gekweld worden’, zegt Al-Natour. ‘Overdag ontmoet je geliefden of pleeg je een telefoontje en binnen enkele ogenblikken hoor je dat ze zijn weggevaagd.’ Veertien dagen geleden verloor hij een dierbare vriend, een collega-advocaat, door ‘volstrekt willekeurige luchtaanvallen’. ‘Hij was een symbool van moed, een strijder tegen onrecht, zowel door Hamas als door Israël’, aldus Al-Natour.
Het aantal slachtoffers in Gaza heeft de grens van achtduizend overschreden, onder wie meer dan 3300 kinderen, volgens de officiële cijfers van het ministerie van Gezondheid in Gaza. ‘De gewonden zijn ontelbaar’, zegt Al-Natour. ‘Er bestaat geen plek in dit gebied waar we veilig kunnen schuilen.’ De hulpgoederen die vorige week vanaf de Egyptische grensovergang zijn binnengekomen zijn volgens hem ontoereikend om zelfs maar één dag in de behoeften van de mensen te voorzien.
De meeste medische voorraden ‘bestaan slechts uit een coronatestkit’. ‘Wat heeft iemand van wie de ledematen zijn afgerukt aan een coronatest?’ vraagt hij. ‘Deze oorlog moet eindigen. Genoeg met het bloedvergieten en de dood. Als het afdwingen van vrede met Israël voor de internationale gemeenschap een onmogelijke taak is, laten ze dan op z’n minst streven naar het creëren van een zone waarin het geluid van vuurwapens en de geur van de dood geen huis hebben.’
Voor de terreuraanval van Hamas op 7 oktober groeide in Gaza het verzet tegen de organisatie, vertelt Al-Natour. Inwoners hadden genoeg van de corruptie en zelfverrijking, het gebrek aan democratie en de onderdrukking van andersdenkenden. Volgens opiniepeilingen van The Washington Institute zou de meerderheid van de Gazanen het Hamas-bestuur willen vervangen door de officiële Palestijnse Autoriteit en zou Hamas de gewapende groepen moeten opheffen.
Met een bloedige staatsgreep nam Hamas in 2007 de controle over Gaza over. Leden van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (plo) werden vermoord of verdreven naar de Westelijke Jordaanoever. Sindsdien is Gaza een éénpartijstaat. Amnesty International veroordeelt voortdurend de harde aanpak van mensenrechtenverdedigers door Hamas. Internationale rapporten schetsen een schrijnend beeld van de economische en sociale omstandigheden.
Op 1 augustus dit jaar trokken honderden demonstranten door de smalle straten van Gaza, de Palestijnse vlag hoog in de lucht. ‘Vrijheid, vrijheid, vrijheid!’ is te horen op filmpjes op internet. ‘Het volk eist het neerhalen van het Hamas-regime.’ Spandoeken dragen duidelijke boodschappen: ‘Wij willen vrijheid’, ‘Wij willen elektriciteit’, ‘Wij willen water’. Vrouwen kijken toe vanuit ramen en vanaf daken. Hamas-leden vallen de demonstranten aan met knuppels en stokken en de demonstranten vluchten weg, zoals te zien is in een andere video op Facebook. ‘Het regime in Gaza duldt geen kritiek’, zegt Al-Natour. Op protesten reageert Hamas altijd met repressie.
Sinds 2019 is Moumen Al-Natour actief in de Wij Willen Leven-beweging. In eerste instantie streven ze geen politieke verandering na, vertelt hij. ‘Niet omdat we dat niet willen, maar omdat het omverwerpen van het heersende militaire regime een kracht vergt die wij niet hebben.’ Het is een vreedzame jeugdbeweging. ‘We willen alleen onze rechten. We willen leven. We willen gelijkheid, waardigheid en vrijheid. We hebben voorstellen ingediend om de buitensporige belastingen te verlichten, de kosten te verlagen en werkgelegenheid te creëren.’ Onder de berichten, die hij deelt met zijn ongeveer vijfduizend volgers op Facebook, is de hashtag ‘wij willen geen oorlog’ prominent aanwezig.
‘Gaza snakt naar de terugkeer van haar ziel naar haar diepste wortels’
Op zijn Facebook-pagina heeft hij veel kritiek op Hamas. Maar dat heeft een prijs. ‘Binnen 24 uur moet je je melden bij de interne veiligheidsdienst voor ondervraging’, staat te lezen bij een foto die hij in 2019 deelde. Tientallen steunbetuigingen van Gazanen weerhouden hem ervan om te gaan. ‘Ik ben herhaaldelijk gearresteerd onder de beschuldiging van “minachting van de hooggeplaatsten”. De laatste keer zat ik tien dagen vast in een duistere gevangenis, waar ik bruut werd gemarteld, zowel mentaal als fysiek’, vertelt hij.
Hamas jaagt ook op journalisten. Al-Natour is vaak hun advocaat, maar zijn succes in de rechtbank is beperkt. ‘We bereiken meer via sociale media.’ Enkele maanden geleden deelde hij op Facebook een aangrijpende foto van de jonge journalist Hani Abu Ruzk, die door Hamas werd gearresteerd omdat hij op een openbare plaats filmde zonder toestemming. ‘Ik probeerde voor hem te pleiten, maar mijn inspanningen waren tevergeefs. Het was de krachtige reactie van mensen op mijn post op Facebook die Hamas dwong om hem na twee dagen gevangenschap vrij te laten.’
‘De wortels van de Wij Willen Leven-beweging gaan verder terug dan 2019’, zegt Mohammed, een filmregisseur en kunstenaar in Amsterdam. Op zijn verzoek is zijn naam gefingeerd om de veiligheid van zijn vrouw en twee kinderen te waarborgen die nog steeds in Gaza zijn, in afwachting van gezinshereniging. In de grote eetzaal van het opvanghostel doet hij zijn verhaal.
Vanaf 2014 nam hij in Gaza deel aan talloze protesten en organiseerde hij workshops en seminars over mensenrechten, tot het moment waarop hij uit Gaza vluchtte. Net als Al-Natour is hij vele malen gearresteerd en ondervraagd door de veiligheidsdiensten van Hamas.
Na een evenement werd hij op weg naar huis tegengehouden door gewapende Hamas-strijders. ‘Ik kreeg een klap op mijn hoofd en verloor het bewustzijn. Toen ik bijkwam, lag ik midden op straat’, zegt hij. ‘Ze wilden blijkbaar dat ik door een auto overreden zou worden. Een goede manier om me te elimineren zonder hun handen vuil te maken. In hun ogen ben ik als kunstenaar een ongelovige, een spion en een buikdanseres.’
Mohammed zoekt op zijn telefoon in het archief van zijn werk. Op een video uit 2014 is een rode loper te zien die is uitgerold over het puin, er lopen honderden Gazanen overheen. Hij organiseerde samen met een grote groep vrijwilligers theatervoorstellingen over de Palestijnse cultuur, waaronder volksdansen. Op de video dragen jonge mannen en vrouwen kufiya’s en andere Palestijnse klederdracht en voeren traditionele dansen uit op Palestijnse muziek. ‘Het witte doek dat voor de projector ligt, is doodskleedstof en het was drie maanden hard werken totdat wij de rode loper vanuit Israël in Gaza konden krijgen.’
‘Met onze evenementen wilden we mensen een leven bieden te midden van de dood’, zegt Mohammed. ‘We zeiden tegen hen: loop op deze loper. Angelina Jolie is niet beter dan jullie. Zij is een ster in de kunstwereld, maar de sterren in de mensenrechtenwereld zijn jullie, de slachtoffers.’
‘Ik zat tien dagen vast in een duistere gevangenis, waar ik werd gemarteld, zowel mentaal als fysiek’
Zijn missie staat lijnrecht tegenover die van Hamas, voegt hij toe. ‘Ik vertel mensen dat er miljoenen andere keuzes zijn dan geweld. Sinds wapens Gaza bereikten, is ons leven constant achteruitgegaan. We hebben geleerd van de ervaring van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie, die na dertig jaar strijd heeft ingezien dat wapens geen land opbouwen.’
In een links en gematigd georiënteerd Gaza stichtte de later door Israël vermoorde spiritueel leider sheikh Ahmed Yassin in 1987 de beweging Hamas. Het was het hoogtepunt van de Eerste Intifada. Maar de wortels van Hamas gaan terug naar de Moslimbroederschap in Egypte. Vanaf de jaren vijftig was de beweging actief in de Gazastrook, waar ze via verschillende liefdadigheids- en sociale organisaties invloed vergaarde. Na de oprichting groeide Hamas gaandeweg uit tot een krachtige politieke speler, in tegenstelling tot de seculiere plo die in 1964 werd opgericht en onder leiding stond van Ahmad Shukeiri en later Yasser Arafat.
‘Hamas probeerde sociale en culturele relaties te ondermijnen en een extremistische visie van de islam te bevorderen’, zegt Mohammed. ‘Ze brandden bioscoopzalen af en richtten zich op publieke linkse figuren, zoals Haidar Abdel-Shafi, een Palestijnse politicus die in 1991 in Madrid de eerste onderhandelingen met Israël leidde.’
De oprichting van de Qassam-brigades in 1992, de gewapende tak van Hamas, markeert een radicale ommekeer in het Palestijnse leven. Minder dan drie weken na de Oslo-akkoorden in 1993 pleegde een lid van de gewapende tak met een autobom een aanslag op een Israëlische militaire bus in Ramallah. ‘Elke keer dat de plo dichter bij een overeenkomst met Israël kwam, voerde Hamas een aanval uit om de onderhandelingen te laten mislukken’, zegt Mohammed. ‘De terugkeer van de plo naar Gaza zou immers het politieke einde van Hamas betekenen. Door de Oslo-akkoorden ontstond er aanvankelijk vreugde over het vooruitzicht van een stabiel leven, met veranderingen in de sociale en culturele dynamiek en verschuivingen in de relaties tussen Palestijnen en Israëliërs. Er werden gezamenlijke jongerenfeesten en culturele uitwisselingen georganiseerd, mensen vierden hun leven’, herinnert Mohammed zich. ‘De bestorming van de Al-Aqsamoskee door de toenmalige Israëlische oppositieleider Ariel Sharon en de gewelddadige confrontaties waarbij aan beide kanten veel doden en gewonden vielen, was de vonk die in 2000 de Tweede Intifada deed ontbranden.’
Daarna voerde Hamas verschillende aanslagen uit in Israël. Palestijnse facties raakten verdeeld en die verdeeldheid bleef de samenleving tekenen. Ondanks de inspanningen van Sharon om Hamas te onderdrukken en de Intifada te stoppen, bleef de situatie escaleren. Hamas begon in 2003 tunnels te graven en slaagde er later in een uitgebreid netwerk te creëren, wat een ernstige bedreiging vormde voor Israël. In 2005 besloot Israël tot de volledige terugtrekking uit Gaza.
‘Onze lijdensweg begon nadat Hamas in 2006 de overwinning behaalde bij de Palestijnse parlementsverkiezingen’, zegt Mohammed. Hamas veroverde 76 zetels, tegenover 43 voor de politieke beweging Fatah. Een onverwachte schok. Drie peilingen uitgevoerd door een Palestijns beleids- en onderzoekscentrum in 2005 en 2006 hadden voorspeld dat Fatah de overhand zou hebben met minstens vijftig procent van de stemmen, terwijl Hamas slechts ruim dertig procent zou krijgen.
‘Veel Fatah-aanhangers namen niet deel aan de verkiezingen omdat ze dachten dat hun partij sowieso zou winnen’, zegt Mohammed. ‘Anderen stemden op basis van persoonlijke relaties in plaats van op programma’s. Ik stemde op een aantal mensen van de Fatah-lijst, en op iemand van Hamas, Said al-Seyam, de eerste omstreden minister van Binnenlandse Zaken in het kabinet van Hamas. Al-Seyam was destijds een arme leraar en ik dacht: laat ik op hem stemmen, misschien verbetert dat zijn sociale situatie.’ Israëlische propaganda heeft volgens Mohammed ook een rol gespeeld. ‘Ze verspreidden destijds het beeld van een corrupte en onbekwame Palestijnse Autoriteit. Dit leidde tot een gevoel van wanhoop en frustratie bij veel Palestijnen, die Hamas zagen als alternatief.’
‘Als ik ontsnap aan de dood die boven ons hoofd hangt, zal mijn geest voor altijd gekweld worden’
Al-Seyam, die in 2009 werd gedood bij een Israëlische luchtaanval, richtte de Uitvoerende Macht op. ‘Een militie’, beschrijft Mohammed de groep. Hij plaatste veiligheidsbarrières en voerde acties uit, waaronder het oppakken en elimineren van tegenstanders van Hamas en activisten die loyaal waren aan Fatah. Deze organisatie hielp ook bij de coup tegen Fatah. ‘Vergelijkbaar met de verrassingsaanval tegen Israël op 7 oktober voerde de militaire tak van Hamas aanvallen uit op politiebureaus, schakelde agenten uit en hees overal de Hamas-vlag’, zegt Mohammed. Dat wordt ook bevestigd in meerdere rapporten van Human Rights Watch.
Jaren later probeerde Hamas een nieuw gezicht te tonen. Ze richtten een regering op die losstond van de beweging, bestaande uit burgerleden. Er werden ministeries voor cultuur, jeugd en sport opgericht. Gazanen konden voor het eerst in twee decennia naar de bioscoop. Er werden geen Hollywood-films vertoond, maar islamitisch theater, islamitische liederen en films over verzet.
Achter de schermen is er corruptie, zegt Mohammed. ‘Het geld van Qatar verdwijnt in de zak van de zoon van de leider van Hamas, Ismail Haniyeh. Hij krijgt miljoenen dollars voor de door hem opgerichte sportbond en sportzender. Hamas-aanhangers die vroeger een motorfiets hadden, hebben nu luxe auto’s, gebouwen en grote huizen. Ze exploiteren landbouwhulpbronnen en manipuleren markten en financiële instellingen. Drugs vinden hun weg naar de markten van Gaza.’
‘De corruptie in Gaza is als een kankergezwel dat zich verspreidt naar alle sectoren’, zegt ook advocaat Moumen Al-Natour. Zelfs de bouwsector wordt geplaagd door oneerlijke toewijzingen. Contracten gaan niet naar de meest bekwame bouwbedrijven, maar naar degenen met de juiste connecties met Hamas, is te lezen in een rapport van de Palestijnse Coalitie voor Verantwoordelijkheid en Integriteit (Aman). De voorzitter van de Raad voor Financiële en Administratieve Controle in Gaza erkent dit, zonder duidelijk te maken wie de verdachten zijn.
Mohammed en Al-Natour zijn woedend op Hamas vanwege hun oneerlijke belastingpraktijken in de Gazastrook. Ze beschrijven de belastingen als onrechtvaardig en chaotisch. De heffingen worden zonder wettelijke basis opgelegd. Bovendien bekritiseren ze Hamas voor het inhouden van een deel van de maandelijkse salarissen die Qatar verstrekt aan de armste gezinnen in Gaza, onder de noemer van een ‘solidariteitstaks’. ‘Terwijl essentiële diensten zoals elektriciteit en water uit Israël komen en worden gefinancierd door Qatar en internationale organisaties, dwingt Hamas de burgers toch om belastingen te betalen voor deze diensten. Dit geld wordt vervolgens omgeleid van sociale programma’s naar militaire infrastructuur’, vertelt Mohammed.
De hashtag #OnzeHandenZijnSchoon op sociale media onthult een stortvloed aan berichten waarin Gazanen hun diepe afkeur uitspreken voor Ismail Haniyeh, de politieke leider van Hamas sinds 2006. De hashtag vindt zijn oorsprong in een publieke toespraak van Haniyeh in Gaza, waarin hij beweerde dat het bestuur van Hamas gebaseerd is op transparantie en integriteit, met de woorden: ‘Onze handen zijn schoon; we hebben geen geld gestolen, we hebben geen eigendommen behouden, we hebben geen gebouwen gekocht en we hebben niet overdreven.’
Deze campagne krijgt momentum na de onthulling door Egypte van een lijst met namen van mensen die vorig jaar de grens mochten oversteken via de Rafah-overgang. De namen van Haniyehs zoon Hazem en zijn familie stonden prominent bovenaan, waarna ze naar Turkije vertrokken. ‘Als de families van de leiders, hun kinderen en kleinkinderen niet geloven in hun eigen kwestie, en ondanks het feit dat ze in Gaza in weelde kunnen leven, ervoor kiezen om het land te verlaten en naar hotels en villa’s in Doha en Istanbul te gaan… Ze laten het uitgehongerde Gaza achter als gijzelaars van hun eigen ongelovige project, onderworpen aan armoede en honger. Als jullie kinderen niet geloven in jullie project, willen jullie dan dat anderen dat wel doen terwijl die geen eten hebben?’ – dit bericht deelt Mahmoud Nashwan uit Gaza met zijn 35.000 volgers op Facebook.
In de zachte regen van Amsterdam-Zuidoost staat Mohammed te roken bij de hoofdingang van de opvang. Hij scrolt door zijn telefoon. ‘Dit moet je horen’, zegt hij. ‘Gaza schreeuwt om een kleurrijke snoepjesfabriek, modewinkels vol leven, een muziekschool waar creativiteit bloeit, een kankerziekenhuis dat hoop biedt, een bioscoop met weelderige luxe en een park zo groot als militaire trainingskampen…’
Aan het woord is Mahmoud Gouda, een Palestijnse schrijver uit Gaza, die zijn diepste verlangens deelt op het podium van een evenement dat Mohammed vorig jaar organiseerde. ‘… Gaza smacht naar vrouwen die hun rokken hoog optillen, die de elegantie van de wereld belichamen met elke stap op hoge hakken, die het tikken van de tijd horen en met trots zeggen: “Wij houden van wit”’, spreekt Gouda voor een groot publiek. ‘Gaza verlangt naar vrije, nobele mannen die boeken verslinden, die bidden met hun ziel, dansen met hun hart. Gaza snakt naar de terugkeer van haar ziel naar haar diepste wortels.’
‘Dit is het Gaza waar wij onvermoeibaar naar streven’, zegt Mohammed. ‘Hamas is hier absoluut geen voorstander van.’
Lees verder:
In het nieuws
‘Het vuur regent op ons neer’, vertellen Gazanen
Yaghoub Sharhani 20 oktober 2023
Gaza-oorlog
Meer recente verhalen hierover:
Illegaal en moedwillig
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109109308-d1105b.jpg)
Posts
