COLUMNIST SOMMER KUDO (1 okt 2016) / NORMEN en WAARDEN / EVEN TERUG KIJKEN: Manieren eisen en zelf ongemanierd zijn kan niet – Niet alleen Rutte, het hele liberalisme heeft het moeilijk met waarden en normen / VOLKSKRANT-OPINIE /

Column

Manieren eisen en zelf ongemanierd zijn kan niet – Niet alleen Rutte, het hele liberalisme heeft het moeilijk met waarden en normen.

Martin Sommer1 oktober 2016 Originele Column op VK.nl   ---  Hier  ---

Hoe gaat het met ons? Geen idee. Het vertrouwen in de regering is toegenomen, maakte het SCP deze week bekend. Maar hoe wij samenleven is tegelijk nog altijd zorg nummer een. Ook premier Rutte ontsnapt niet aan die ambivalentie. Tijdens de Algemene Beschouwingen gaf hij lucht aan zijn optimisme. Rutte is klaar met het gif van de pessimisten. Bijna in één adem door zei hij: blijft Nederland wel Nederland, dáár gaat het nu om. Ongemak alom, ook bij onze premier.

Laten we het nog eens over pleur op hebben. We moeten normen neerleggen, zei Rutte tijdens de beschouwingen. Daarom had hij pleur op gezegd, nadat een Turkse jongen in Rotterdam rot op in de camera had geroepen. Het was een valse noot van de premier. Zes fractieleiders stonden bij de interruptiemicrofoon om hem bestraffend toe te spreken. Samsom (PvdA) meende dat Rutte zoiets niet zou zeggen tegen een Nederlandse oproerkraaier. Hij had gelijk. Toch was het niet de kern van de zaak.

Buma (CDA) kwam het dichtstbij, met zijn bijdrage waarin hij de Franse denker Tocqueville opvoerde. Ik ben altijd blij als ze mijn favoriete schrijver aanhalen. Zelfs Wilders (PVV) bleek Tocqueville-expert. Er is dus nog hoop. Buma's verhaal ging over de individualisering die mensen op zichzelf terugwerpt. Daartegenover staat een verstikkende staatsbureaucratie die wel weet wat goed voor u is. Dat is inderdaad Tocqueville.

De samenhang ontleent de samenleving volgens Buma aan haar joods-christelijke wortels. Dat leidde af, want er ontstond meteen gepruttel over in de Kamer. Tocqueville heeft het nooit over joods-christelijke wortels. Zijn sleutelbegrip is een ouderwets woord, de zeden (les moeurs). Tocqueville leert dat de zeden vooraf gaan aan de wetten. Het cement van de samenleving bestaat niet uit wetten, maar uit gevoelens, geloven, ideeën, gewoonten, opgebouwd in de loop der tijd. Normen en waarden, zouden wij zeggen. Goede manieren, schrijft Tocqueville, zijn de buitenste schil van de normen en waarden.

Daarom kan het pleur op van Rutte niet door de beugel. Ik heb het verslag nog eens goed nagelezen. Toen begreep ik pas dat Rutte wederkerigheid bedoelde. Als jij rot op zegt, dan zeg ik pleur op. Wat hij daarmee wilde zeggen was: vrijheden krijgen, is anderen vrijheden gunnen.

Maar manieren eisen en zelf ongemanierd zijn, dat kan niet. Zeker niet in het parlement. Ik heb nooit wat gezien in het idee van ex-Kamervoorzitter Verbeet dat de straat meer gehoord mag worden in de Kamer. Politici horen 'de norm neer te leggen', maar Rutte zelf heeft daar geen antenne voor. Als premier wilde hij niet ingaan op elk stuk rood vlees van Wilders. Nu spreekt hij het CDA bestraffend toe. Daar hebben ze het over waarden en normen, zeggen ze 'lieve dingen' tegen elkaar waar we volgens de premier niets aan hebben.

Niet alleen Rutte, ook het liberalisme heeft een moeilijke relatie met waarden en normen, zoals Tocqueville ons leert. De standenmaatschappij dreef op waarden en normen, tradities en zeden. Daarmee maakte de Franse Revolutie korte metten. Alles wat niet in de wet staat, is toegestaan, werd de leer. Liberalen en socialisten zijn allebei de kinderen van die revolutie. Sterft, gij oude vormen en gedachten, zongen de socialisten. De liberalen hebben geen Internationale, anders hadden ze het ook gezongen.

Dat ging in de jaren zestig nog eens dunnetjes over. Wat nou joods-christelijke traditie, zei Klaver (GroenLinks) tegen Buma. Meneer pastoor en handen boven de dekens, dat is precies waaraan we zijn ontsnapt. Inderdaad. De erfenis van de jaren zestig is nog zo dominant dat zelfs het CDA zich erop beroept. Toen Klaver zei dat het CDA tegen het homohuwelijk had gestemd, riposteerde Buma dat Hirsch Ballin als CDA-minister voorop liep met het samenlevingscontract voor homoparen. Zo kun je tegelijk conservatief én progressief gidsland willen zijn. Het CDA komt er evenmin als de VVD uit.

Normen en waarden hebben ook in 2017 een slechte reputatie. Om die reden wil het nog steeds niet lukken inburgeringscursussen overtuigend aan de man te brengen. Hoezo moeten immigranten onze gewoonten leren, boerenkool eten en geboortekaartjes sturen, als ze Nederlanders willen zijn? Kuzu (Denk) weet deze zwakke plek feilloos te vinden. Voorheen was het meten met twee maten en nu heet het dubbele maat. Het demonstratierecht staat in de wet. Waarom zijn Turkse vlaggen in Rotterdam dan onwenselijk en heeft niemand het over Israëlische vlaggen van Joodse Nederlanders die demonstreren in Den Haag?

Wij staan met onze mond vol tanden. Iedereen weet dat die onuitgesproken normen er wel degelijk toe doen. Nederland was altijd een high trust society. Een man een man, een woord een woord. Op tijd je bed uit en je best doen. Met de wet heeft het weinig van doen. Des te meer met mentaliteit, omgangsvormen, gedrag en vlijt. Je hoeft je er niet aan te houden, maar toch ook weer wel. Hoe nauw dat luistert, hebben we door schade en schande en een paar decennia multiculturele samenleving geleerd.

Een pastoor om ons toe te spreken is er allang niet meer. Wij leven ons liberale leven. Toch moeten ook liberalen erkennen dat er meer is dan de wet. Minister Schippers had het in haar Schoo-lezing over een bezield verband. Wat dat is, bleef ongewis, in een tijd dat de laatste kerk is omgebouwd tot appartement. In het SCP-onderzoek naar ons humeur lees ik dat velen de ontkerkelijking betreuren. Eén op drie Nederlanders vindt dat de overheid moet garanderen dat er in elke plaats een kerk blijft. Wie zou erheen moeten? U en ik toch niet? Ongemak alom. 

*