JOOP CARTOON & GROENE COLUMNIST VD HOEVEN: 'Rusland-begrijpers' / TRUMP /

Cartoon overgenomen van JOOP.nl, hoort bij het artikel 'Donald-trump-jr-wist-dat-belastende-informatie-van-het-kremlin-kwam' de Cartoon is van @TheoMoudakis  (https://twitter.com/theomoudakis/status/789184056579596290)

*

Column Buitenland

Rusland-begrijpers

Rutger van der Hoeven

16 februari 2022 – verschenen in nr. 7

Gedachte-experiment: wat als Oekraïne kernwapens had, niet een paar maar bijna tweeduizend, als het ’s werelds op twee na grootste kernarsenaal had, vijf maal zo groot als dat van China? Dit is geen fictief scenario en dit zijn geen willekeurige cijfers. Oekraïne bezat dit kernarsenaal daadwerkelijk, jarenlang. Oekraïense politici, generaals en analisten voerden een vurig debat over de vraag of het verstandig was deze wapens op te geven. ‘Machtsrealisten’ zoals de Amerikaanse politicoloog John Mearsheimer waarschuwden dat Oekraïne vroeg of laat slachtoffer zou worden van Russische agressie als het zijn kernwapens opgaf. Maar Kiev besloot ze vrijwillig naar Rusland te rijden en te vliegen, tot de laatste aan toe.

Dit was halverwege de jaren negentig, nadat de Sovjet-Unie uiteengevallen was en meer dan negentig procent van de Oekraïners bij een referendum had gestemd voor onafhankelijkheid van Rusland. Van de ene op de andere dag was Oekraïne een land. En niet zomaar een: een groot deel van het sovjetarsenaal, bommenwerpers en intercontinentale raketten, plus de infrastructuur om ze te onderhouden, bevond zich in Oekraïne. Het land werd geboren als de derde nucleaire macht ter wereld.

Hier horen wel belangrijke kanttekeningen bij. Rusland had de lanceercodes voor die wapens, wat betekende dat Oekraïne (als het zijn arsenaal werkelijk wilde gebruiken) die codes moest proberen te kraken, of de wapens uit elkaar sleutelen en weer in elkaar zetten – een bijzonder gevaarlijke klus. Kernwapens hebben ook een beperkte houdbaarheid en moeten (om betrouwbaar te blijven) elke tien, twintig, dertig jaar worden vervangen. Dat kon Oekraïne niet. Daarnaast had het verpauperde land op z’n minst internationale isolatie en mogelijk zelfs een Russische invasie te wachten gestaan als het zijn arsenaal gehouden had. Oekraïense historici zijn er niet over uit hoe deze alternative history had uitgepakt. Maar het is helder dat in één verhaallijn Oekraïners behoorlijk anders tegen honderdduizend Russen aan hun grens hadden kunnen aankijken.

Geschiedenis wordt altijd weer dienstbaar gemaakt aan het heden

In de echte geschiedenis gaf Oekraïne zijn kernwapens op in ruil voor een Russische garantie om het land nooit aan te vallen. Op sinterklaasavond 1994 tekenden Rusland, de VS en Groot-Brittannië het Boedapest Memorandum, waarin zij zes punten schriftelijk garandeerden in ruil voor het inleveren van de Oekraïense kernwapens. Punt 1: respecteren van de grenzen en soevereiniteit van Oekraïne, punt 2: de belofte Oekraïne nooit militair te bedreigen, punt 3: de belofte Oekraïne nooit economisch onder druk te zetten en zich niet in de Oekraïense politiek te mengen. Enzovoort. Allemaal punten die Rusland sindsdien heeft geschonden.

De afgelopen maanden hebben Rusland-begrijpers in Nederland voortdurend naar de geschiedenis gegrepen om de Russische dreiging naar Oekraïne te rechtvaardigen. In 1990 zou een Amerikaanse minister, in een compleet andere wereld, een informele belofte over de Navo hebben gedaan die hij overduidelijk niet namens zestien landen en een half miljard stemmers kon doen, maar die desondanks anderhalve generatie later nog steeds als finaal oordeel over deze kwestie wordt aangehaald. Of deze: driekwart eeuw terug hebben de Russen een veel groter aandeel aan de geallieerde overwinning in de Tweede Wereldoorlog gehad dan veel mensen zich (volgens die bewering) realiseren, en dit is zowel het resultaat van een samenzwering als een goede reden waarom Rusland nu mag rommelen bij zijn buren.

Je zou deze Rusland-begrijpers boeken aanraden als In Praise of Forgetting: Historical Memory and Its Ironies van David Rieff, of The Uses and Abuses of History van Margaret MacMillan. In het eerste boek beschrijft essayist Rieff de moeite die hij had om als verslaggever op de Balkan te begrijpen met welke dodelijke ernst 1389 en 1453 (jaartallen volstonden voor de boodschap) werden aangehaald als redenen voor etnisch geweld in het heden; in het tweede zette de gelauwerde historica uiteen hoe geschiedenis altijd weer dienstbaar wordt gemaakt aan het heden, door selectief shoppen voor politiek nut voor vandaag.

We hebben de geschiedenis helemaal niet nodig om tegen een Russische inval in Oekraïne te zijn. Maar als we dan toch naar de geschiedenis willen grijpen, dan ligt het wel voor de hand om de meest relevante erbij te nemen. En die maakt de Russische houding helemaal niet begrijpelijk, maar onverdedigbaar.