woensdag 20 april 2022

NOU DAAR HOPEN WE DAN MAAR OP! / PUTINS WAR IN HET KADER VAN 'MISDAAD EN STRAF': ‘Binnen een jaar is president Poetin aangeklaagd’ (bij het Internationaal Strafhof in Den Haag) /

 

 Cartoon overgenomen van khpg.org

‘Binnen een jaar is president Poetin aangeklaagd’ (bij het Internationaal Strafhof in Den Haag)

Vervolging Worden de schuldigen van de gruwelen in Oekraïne ooit vervolgd? Drie deskundigen zijn optimistisch – mits het Strafhof versterkt wordt.

Leestijd 4 minuten Originele artikel op NRC.nl  ---  Hier  ---

Lichamen van Oekraïense burgers worden opgegraven op het terrein van de kerk van Sint-Andreas in Boetsja, een voorstad van Kiev.

Lichamen van Oekraïense burgers worden opgegraven op het terrein van de kerk van Sint-Andreas in Boetsja, een voorstad van Kiev. Foto Fadel Senna

De internationale reactie op de oorlog in Oekraïne is een volgende fase ingegaan. Na de diplomatie, de sancties en de wapenleveranties staat de schijnwerper sinds de moordpartij in Boetsja en de belegering van Marioepol vol op rechtspleging. Zullen de daders boeten voor hun misdaden? Of ontkomen de Russen in Oekraïne even gemakkelijk aan gerechtigheid als in Syrië?

De terugtrekking van Russische troepen heeft de weg vrijgemaakt voor onderzoeksteams van zowel Oekraïense als internationale experts. Het openbaar ministerie van Oekraïne zoekt naar bewijzen voor oorlogsmidaden en misdaden tegen de menselijkheid. Dan zijn er onderzoekers van het Internationaal Strafhof in Den Haag en onderzoekers van de VN die in een zogeheten ‘internationaal, onpartijdig en onafhankelijk mechanisme’ werken, zoals dat voor de oorlog in Syrië is opgezet.

De Amerikaanse president Joe Biden zette de kwestie van de gerechtigheid dinsdag verder op scherp toen hij zei dat de daden van Russische militairen in Oekraïne neerkomen op genocide. Het leidde onmiddellijk tot reacties van politici in beide kampen. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky vond dat Biden „als een leider” had gesproken. De Franse president Emmanuel Macron waarschuwde juist tegen een „escalatie van de retoriek”.

Drie experts in het internationaal recht, telefonisch gevraagd, zien de uitspraak van Biden en de reacties erop vooral als politiek wapengekletter. „Op de rechtsgang zal zijn uitspraak geen effect hebben”, zegt Valerie Oosterveld, hoogleraar aan de Canadese Western Law-universiteit. „Een aanklager zal zich hierdoor niet laten afleiden”, zegt David Crane, voormalig hoofdaanklager van het Speciaal Tribunaal voor Sierra Leone.

Of sprake is van genocide in de juridische zin van het woord, is vers twee. Oosterveld zegt voorzichtig dat er in het oorlogsgebied „sommige aanwijzingen voor zijn”. Helen Duffy, hoogleraar internationale mensenrechten te Leiden, zegt dat genocide „niet zo duidelijk, maar niet onmogelijk” is. Crane ziet in de beelden en berichten „eerder soldaten en commandanten die op eigen houtje moorden. Oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid? Vast en zeker. Genocide? Lastig te bewijzen en ik denk van niet.”

Wat maakt het eigenlijk uit hoe je het noemt, zegt Crane erbij. „In Marioepol zijn tienduizend burgers omgekomen. Kan het hun familie schelen of dat een oorlogsmisdaad of genocide was?”

De uitspraak van Biden heeft vooral een politieke bedoeling, denkt Crane: druk zetten op Poetin. Andere landen en leiders duidelijk maken dat wat hij doet, niet kán. Crane zegt zelfverzekerd: „Ik ben de enige aanklager die een zittend staatshoofd heeft aangeklaagd en met succes, president Charles Taylor van Liberia, voor het Sierra Leone-tribunaal.” Hij is even optimistisch over de kans op gerechtigheid in dit geval: „Poetin is binnen een jaar aangeklaagd”, zegt hij. „Hij kan nog altijd een staatshoofd zijn, maar hij is zijn legitimiteit al kwijt en zijn positie wordt alleen maar zwakker.” Oosterveld ziet nog een ander positief gevolg van de uitspraak van Biden: hij helpt de politieke wil te versterken om de daders te vervolgen.

Versterking van het Strafhof

Donderdag kwam de minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken, CDA) op bezoek bij zijn Amerikaanse collega Antony Blinken. Na afloop zei hij tegen Nederlandse journalisten dat hij blij was dat de Amerikanen willen helpen bij het versterken van de rol die het Internationaal Strafhof kan spelen bij het onderzoek in Oekraïne. „Juist omdat de VS enige afstand hebben tot het Strafhof.”

Formeel erkennen de VS het Strafhof niet. Dat had voorheen alles te maken met de oorlogen waarin de VS zelf verwikkeld waren. Deelnemers aan de geheime oorlog van de CIA in de jaren na de aanslagen van 11 september 2001 konden profiteren van een wettelijke bescherming die uitlevering van Amerikaanse verdachten aan het Strafhof onmogelijk maakten. President Donald Trump tekende zelfs een decreet voor sancties tegen Strafhof-medewerkers die onderzoek wilden doen naar misdaden van de VS of bondgenoten, zoals Israël.

Of de VS ook financiële hulp aan het Strafhof zullen geven, zoals Hoekstra begin deze week wel kreeg van Europese landen, wilde de minister niet zeggen. „Dat is aan de Amerikanen om zich over uit te laten.”

Versterking van het Strafhof is in dit verband geen luxe, zeggen de drie rechtsgeleerden. „Met het huidige budget kan het hof vijf of zes mensen per jaar vervolgen”, zegt Valerie Oosterveld. „Er is geen budget voor onverwachte gebeurtenissen als deze oorlog”, zegt David Crane. „Het Strafhof heeft bovendien een bredere opdracht dan alleen deze oorlog”, onderstreept Helen Duffy.

Crane is voorstander van de instelling van een Speciaal Tribunaal voor Oekraïne, naar analogie van eerdere tribunalen voor bijvoorbeeld Joegoslavië en Rwanda. Hij is betrokken bij gesprekken die daarover op dit moment gaande zijn. Minister Hoekstra zegt desgevraagd dat hij daar niet voor voelt. „Wij denken dat het de beste kans op gerechtigheid is om het Strafhof hier een rol in te laten spelen. Als je iets nieuws gaat optuigen, loop je het levensgrote risico dat je verzandt in procedures, met landen die aan de verkeerde kant staan. Die zo’n tribunaal zullen proberen te blokkeren.” Eerdere tribunalen werden doorgaans opgezet met instemming van de VN-Veiligheidsraad. Daar zit Rusland in als permanent lid met vetorecht. Crane en Oosterveld zeggen dat er ook andere manieren zijn om een Speciaal Tribunaal op te richten, waar de Veiligheidsraad niet aan te pas komt.

Alle drie zien de experts het belang van een coördinerende rol voor het Strafhof, maar ze zien ook een tekort. Het Strafhof heeft bij zijn oprichting geen rechtsmacht waar het aankomt op crimes of aggression. Het feit dat Rusland een niet-uitgelokte oorlog tegen Oekraïne heeft ontketend, is het begin van alle misdaden die daar zijn begaan. „En het brengt je meteen bij de top: Poetin en zijn besluit tot invasie”, zegt Duffy.

Duffy ziet bij de oorlog in Oekraïne een „uitzonderlijke mate van samenwerking” bij het onderzoek naar oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Intussen hebben 41 landen zich bereid verklaard onderzoek te doen voor zaken die bij het Internationaal Strafhof zouden kunnen eindigen.

Het verheugt haar en stemt tegelijkertijd tot nadenken. Waarom juist deze oorlog? „Er zijn zo veel conflicten waar de misdrijven onbestraft zijn gebleven, zoals de Russische misdaden in Syrië en de Amerikaanse in de oorlog tegen terreur.” De eerdere Amerikaanse houding ten aanzien van het Strafhof heeft de legitimiteit ervan ondermijnd, zegt Duffy, en ze hoopt dat dit nu verandert.

Volgens haar ligt de oplossing vooral in het versterken van het Strafhof en in een uitbreiding van het mandaat, waardoor ook crimes of aggression zouden kunnen worden vervolgd. „Op die manier hoeft de internationale gemeenschap niet elke keer een nieuw vehikel in elkaar te zetten om een nieuwe oorlog te onderzoeken. Dan worden alles misdaden even krachtig vervolgd, zonder aanzien van de nationaliteit van de verdachte.”

Internationaal recht Drie experts

David Michael Crane was van 2002 tot 2005 hoofdaanklager van het Speciaal Tribunaal voor Sierra Leone. Hij is met pensioen en als fellow verbonden aan de rechtenfaculteit van de Universiteit van Syracuse in New York.

Valerie Oosterveld is hoogleraar aan de Canadese Western Law-universiteit. Eerder was ze voor haar land lid van regeringsdelegaties bij besprekingen inzake het Internationaal Strafhof.

Helen Duffy is hoogleraar internationale mensenrechten aan de Universiteit Leiden. Voorheen was zij werkzaam bij het Joegoslaviëtribunaal en bij Human Rights Watch.

Lees ook deze artikelen op NRC.nl:

Gepost door Aart Dekker op 13:18
Labels: , , , , , , , , , , , , ,

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Abonneren op: Reacties posten (Atom)