Vanuit de ruimte zie je rond de evenaar een groene gordel liggen. Onderbroken door het blauw van de oceanen liggen hier de drie grootste oerwouden ter wereld. Deze eeuwenoude jungles zijn van cruciaal belang in het beperken van klimaatverandering. Reis mee en ontmoet enkele bijzondere bewoners van de Amazone, het hart van Borneo en het Congobekken.
Tekst: Ellen de Wolf
De Amazone
Het Amazonewoud in Zuid-Amerika is de grootste jungle op aarde. Elk jaar valt er tijdens het regenseizoen zoveel regen dat de Amazonerivier overstroomt en bomen met hun voeten in het water komen te staan. De rivier wordt dan op sommige plekken wel veertig kilometer breed!
Next Article
Foto mangrove: © naturepl.com / Shane Gross / WWF
Op plekken waar zee en land elkaar raken, vind je bijzondere bossen. Deze blue forests zijn niet alleen bloeiende broeinesten van biodiversiteit, maar kunnen ook bondgenoten zijn in de strijd tegen klimaatverandering.
Tekst: Jaap Backx
Mangrovebossen zijn een labyrint vol leven. Tussen een wirwar van bomen op wijdvertakte steltwortels slingeren smalle kreekjes die op het ritme van de getijden constant water af- en aanvoeren. De ondiepe zee en modderige bodem vormen een perfecte kraamkamer voor vissen, krabben en schelpdieren. Beschermd door de wirwar van wortels en stammen en het dichte bladerdek, groeien jonge dieren er veilig op. Dat geldt ook voor zeegrasvelden, die een eindje verder in het water liggen. Zeegrassen – niet te verwarren met zeewier – zijn bloeiende planten die met hun wortels aan de bodem verbonden zijn. Tussen de lange groene slierten van deze onderzeese grasvelden vinden jonge vissen, zeepaardjes en zeeschildpadden voedsel en veiligheid. Zonder dit soort gebieden zouden de oceanen veel leger zijn.
Verborgen superkracht
Bovendien hebben wetenschappers ontdekt dat deze kustecosystemen – in het Engels blue forests – nog belangrijker zijn dan we lang hebben gedacht. Mangroven en zeegrasvelden blijken namelijk een verborgen superkracht te hebben: ze kunnen veel sneller en efficiënter koolstofdioxide en stikstof opnemen en opslaan dan bossen op het land. Daardoor spelen ze een positieve rol in de zogenaamde klimaatmitigatie: het verminderen van door mensen veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen. En het mooie is: dat geldt ook voor blauwe bossen in koelere klimaatzones, zoals kelpbossen en kwelders.
En er is meer. Zeker in tropische gebieden vormen de stijgende zeespiegel, overstromingen en tyfoons een acute bedreiging voor mens en natuur. Mangroves en zeegrasvelden blijken belangrijk te zijn in het tegengaan van de gevolgen van klimaatverandering. De begroeiing vermindert de golfslag en remt de kracht van de stroming. En doordat de planten het laagje zand dat de zee jaarlijks afzet vasthouden, stijgt het land mee met de zeespiegel. Zo vormen ze natuurlijke buffers tegen stormen, overstromingen en erosie.
Natuurlijke bondgenoot
Dat deze buffers levensreddend zijn, bleek na de tsunami die in 2004 landen als Thailand, Indonesië en de Filipijnen trof. Uit onderzoek bleek achteraf dat hoe meer gezonde mangrovebossen er in kustgebieden waren, hoe kleiner de impact van de ramp was die de vloedgolf veroorzaakte.
Merijn Hougee van WWF-Nederland is gespecialiseerd in natuurlijke oplossingen waarmee we extremere weersomstandigheden het hoofd kunnen bieden. ‘De natuur is onze beste bondgenoot,’ legt hij uit. ‘En bovendien de goedkoopste. We zetten nog steeds te vaak in op dure, grijze oplossingen zoals dammen en dijken, maar met de verwachte stijging van de zeespiegel is dat financieel niet vol te houden. Op de lange termijn niet bij ons en zeker niet in de armere delen van de wereld – waar het water nu al aan de lippen staat. In feite hebben we geen keuze. We moeten investeren in natuurlijke oplossingen. Daarmee gaan we niet alleen de gevolgen van klimaatverandering tegen, maar versterken we ook onze eigen leefomgeving.’
Nu we weten welke rol blauwe bossen spelen op het gebied van klimaat, biodiversiteit en voedselvoorziening, zou je denken dat we er zuinig op zijn. Helaas is de realiteit anders. Overal ter wereld nemen mangroves, zeegrasvelden, kelpbossen en kwelders af, zowel in oppervlakte als in kwaliteit. Dat betekent dat opgeslagen CO2 vrijkomt in de atmosfeer en kusten kwetsbaarder worden.
De bedreigingen komen van zowel het water als het land. Door de stijgende zeespiegel staat de begroeiing in mangrovebossen langer onder water, waardoor ze als het ware verdrinken. En vanaf land moeten mangroves plaatsmaken voor hotels, huizen en kweekvisvijvers. Of ze worden gekapt om houtskool van te maken. Zeegrassen lijden onder vervuiling, intensieve scheepvaart en hoteleigenaren halen de planten weg omdat toeristen niet met hun tenen tussen het groen willen staan. Onbedoeld creëren ze zo een veel groter probleem. Want als zeegras geen zand meer vasthoudt, verlies je uiteindelijk strand.
‘We moeten kustecosystemen beter beschermen en waar mogelijk herstellen’, benadrukt Merijn Hougee. Om dat voor elkaar te krijgen, werkt WWF samen met organisaties als het Rode Kruis aan herstel van natuur om mensen te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. ‘Onze focus ligt op de gebieden waar het meest te verliezen en het meest te winnen is. Die vind je onder andere in de Koraaldriehoek, de tropische oceaan tussen Indonesië, Maleisië, de Filipijnen en de Salomonseilanden. Daar heb je prachtige, relatief gezonde kustecosystemen die ontzettend belangrijk zijn voor de veiligheid, voedselvoorziening en het levensonderhoud van lokale gemeenschappen. Die mensen hebben het meest te vrezen van klimaatverandering, terwijl ze nauwelijks aan de oorzaken hebben bijgedragen.’
Loslopende geiten
Mangroves beschermen en herstellen kan, maar is niet makkelijk. Dat weet marien bioloog Sabine Engel als geen ander. Ze woont en werkt op Bonaire, waar het grootste mangrovewoud van overzees Nederland ligt. Met Mangrove Maniacs – een groep vrijwilligers – zet ze zich in om de mangroves in Bonaire National Marine Park gezonder te maken en te houden. ‘Het grootste probleem speelt aan de achterkant’, legt ze uit. ‘Daar eten loslopende geiten en ezels de begroeiing op. Daardoor erodeert het land en spoelt de toplaag weg in de mangroves. Dat is slecht voor het land en slecht voor de mangroves, die door de modder verstikken. Het resultaat is een bar landschap met lelijke, kaalgevreten stronken die uit het water steken.’
Hoewel de mangroves in een beschermd natuurgebied liggen, kunnen die grazers gewoon hun gang gaan. Engel: ‘Er staat geen hek omheen en de politiek hier heeft nauwelijks oog voor natuurbehoud.’ Een ander probleem zijn kreekjes die dichtslibben. ‘Die zijn cruciaal voor de gezondheid van het bos. Zonder goede circulatie wordt het water te zout.’ Daarom trekt Engel met de vrijwilligers van Mangrove Maniacs in bootjes met zagen, messen en bijlen het bos in om de waterstroompjes open te maken en te houden. ‘Dat is fysiek zwaar, maar niets doen is geen optie. Zodra het water in een mangrovebos stopt met stromen, vloeit ook het leven weg. Als we niet ingrijpen, sterven de mangrovebossen op Bonaire uit. Door ons werk hebben de getijden weer vrij baan en dat biedt hoop voor de toekomst van dit schitterende gebied.’
Zeegras terug in Nederland
Zeegras komt van nature ook in Nederland voor. Tot in de jaren 30 van de vorige eeuw was het volop aanwezig in de Waddenzee en de toenmalige Zuiderzee. De gedroogde stengels gebruikten we als vulling voor matrassen. Door een wierziekte en de aanleg van de Afsluitdijk verdween het zeegras uit onze wateren. Tot enkele jaren geleden. Om de kusten veiliger te maken en natuurlijke rijkdom te vergroten, zijn natuurorganisaties en Rijkswaterstaat begonnen met het injecteren van zaden. In de buurt van het eilandje Griend – ten zuiden van Terschelling – ligt nu een veld van 650 hectare. In vier jaar tijd is de biodiversiteit in dit gebied met 32 procent toegenomen.
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten