CITAAT(Groene Amsterdammer, – verschenen in nr. 16 , 'Achter de blauwe poort'):
"...Bovendien is die informatie niet betrouwbaar, het is soms ook de verkoop van geruchten. ‘Alle anonieme informatie van M. is ongecontroleerde informatie’, zegt docent Sven Brinkhoff van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij promoveerde in 2014 op ‘Startinformatie in het strafproces’, en zijn belangrijkste conclusie was dat die informatie steeds schimmiger aan het worden is. Zeker de deugdelijkheid van een melding bij Meld Misdaad Anoniem is dubieus. ‘De mogelijkheid bestaat immers dat de beller al dan niet bewust onware informatie doorgeeft.’ Bijvoorbeeld die buurman waar je laatst ruzie mee had, of een wraakzuchtige ex. ‘Een melder kan om wat voor een reden dan ook iemand een hak willen zetten en daarom valse informatie doorgeven.’
Maar ook de politie zelf kan bellen als een onderzoek vastloopt, volgens Brinkhoff. Door de nieuwe tip kan de officier van justitie wellicht wél overgaan tot die huiszoeking. ‘Het is niet te achterhalen.’ Anoniem blijft anoniem, tenzij de melder zichzelf meldt. In november 2015 belde officier van justitie Lucas van Delft met Meld Misdaad Anoniem, bekende hij later in een interview met NRC Handelsblad. Onder valse naam meldde hij dat aanklager Van Delft, hijzelf dus, uit de weg zou worden geruimd. Met hulp van de overheid dook Van Delft met zijn gezin onder. Later bleek dus voor niets. De valse melding kwam voort, zei Van Delft later, uit overspannenheid.
Ook criminelen zélf kunnen bellen naar de kliklijn, bijvoorbeeld om een wietplantage van de concurrent te laten verdwijnen. ‘Informatie is informatie’, zegt directeur Visser van M. ‘Daar kun je op verschillende manieren tegenaan kijken. Wat ik vaak hoor is: dan komt het maar van een crimineel, maar we hebben wel die informatie.’
Het is namelijk niet te achterhalen wie er meldt en waarom..."
&
"Wie beschermt degene over wie anoniem wordt gemeld? In maart 2010 zei Ybo Buruma, destijds nog hoogleraar strafrecht, daarover op het platform Mr. voor juristen: ‘Wij hebben inmiddels een systeem ingebouwd waarin lasteraars meer worden beschermd en geloofd dan onschuldige mensen die eigenlijk zichzelf moeten vrijpleiten. Vroeger beschermde het recht ons tegen valse aangiften, maar die tijd is helaas voorbij.’ Ik heb Buruma, die nu raadsheer is bij de Hoge Raad, tevergeefs benaderd voor dit artikel."
**
 |
| Afb. overgenomen van van de Groene.nl, © Mark Adams / Millennium / HH |
Maar het doofde ook binnen korte tijd weer zo goed als helemaal uit, dus waarschijnlijk bereikte het niet echt de andere Massa-media, of het publiek vond het niet de moeite waard... En precies dat vind ik -in een tijd waarin een meerderheid tegen de Sleepwet stemde; waarop het kabinet Flutte-III de inmiddels aan het pluche gewende achterwerken afveegde met biljetten waarop de stemmen waren uitgebrachte, en dat was precies wat iedereen verwachtte, dus waarom zou je je er nog druk over maken? "De Politiek trekt zich toch niets van ons aan..!" Dat effect misschien?
Ik leefde in de veronderstelling dat de Kliklijn 'Meldt Misdaad Anoniem' 100% Overheid was,
Welk beeld had jij erbij? Was dat anders dan het mijne?
Hoever zat ik ernaast!
Maar de Overheid financiert de lijn wel grotendeels, en heeft volgens mij niets gedaan om ons duidelijk te maken dat het een private onderneming was, die met de aangeleverde tips kon doen wat zij wil. Zoals verkopen dus...
In de beperkte campagne voor het Referendum over de Sleepwet, zag ik nauwelijks onafhankelijke mensen die 'Voor' waren; die paar zogenaamde 'deskundigen' die argumenten aandroegen voor 'Voor' leken mij niet erg onafhankelijk, en hadden eigenlijk maar een argument dat ze in verschillende vorm steeds opnieuw naar voren brachten -naast natuurlijk de 'Angstkaart' die ook standaard gespeeld wordt- 'Onze Overheid is Betrouwbaar...dus nette mensen hebben niets te vrezen'. Belachelijk, naïef, en relatief gemakkelijk te weerleggen; we hebben nota bene een 'mp' - Mark 'Flutte' Rutte, die van LIEGEN zijn meest geliefde sport heeft gemaakt. En als de Baas al overal over liegt, wat kan je dan verwachten van zijn ondergeschikten? Dat zien we nu alweer als het over de 'Niet bestaande Memo's' gaat, die natuurlijk wel bestaan...ze liegen, Liegen en LIEGEN er lekker op los...
Kijk, van Facebook en Google weet ik waar ze hun geld mee verdienen, en al sluit ik niet uit dat er daar onoorbare dingen gebeuren waar ook ik geen idee van heb; ik had het kunnen verwachten, en moet dus voorzichtig zijn met wat ik deel & mail.
Maar nu blijkt er een door de Overheid gelegitimeerde, en gebruikte Kliklijn te bestaan die juist op zo'n gevoelig gebied 'gewoon handelt' in wat Goedgelovige Burgers aanleveren!?!
Het wordt ineens stukken duidelijker hoe het mogelijk is dat in een land als Nederland, anno 2018 steeds opnieuw blijkt dat er mensen langdurig onschuldig vast kunnen blijken te zitten; want dat ook Politie, OM en de Rechterlijke Macht er regelmatig een potje van maken was mij -en ik denk eenieder die de ogen open had en het verstand gebruikte- ook al een tijd steeds meer duidelijk.
Het is een zootje in Nederland, en veel te weinig mensen maken zich er druk om...en dat is toch wel een tikkeltje onrustbarend....
Lees het verhaal over het Onderzoek dat de Groene Amsterdammer met steun van Fonds 187 deed, en laat het eens goed doordringen wat dit beteken...even nadenken dus.
AART DEKKER
*
Parool: 'Parool.nl/amsterdam/meld-misdaad-anoniem-handelt-in-misdaadmeldingen'
BNNVARA: 'Kassa.bnnvara.nl/nieuws/tiplijn-meld-misdaad-anoniem-verkoopt-tips-aan-derden'
NOS: 'NOS.nl/artikel/2227902-meld-misdaad-anoniem-handelt-in-tips-om-gat-in-begroting-te-dichten'
RTL-Nieuws: 'RTLnieuws.nl/nederland/meld-misdaad-anoniem-verkoopt-binnengekomen-tips'
*
Het lange artikel in de Groene, het originele artikel op de site van de Groene --- Hier --- :
Onderzoek: De handel in anonieme misdaadtips
Achter de blauwe poort
Een tip van Meld Misdaad Anoniem is goud waard voor burgemeesters die zichzelf graag profileren als crimefighters. Gemeenten mogen zélf drugspanden sluiten en de kliklijn komt burgemeesters hierin tegemoet. Tegen betaling.
Duizend wietplanten midden in een woonwijk in Almere. Een ondergrondse hennepkwekerij op vier meter diepte in een pand aan de Kloosterstraat in Landgraaf. Vijf kilo cocaïne (met een straatwaarde van vijfhonderdduizend euro), plus nog een duur merkhorloge als bijvangst in een Haagse woning. Maar ook 55 xtc-pillen en twee nepvuurwapens aan de Wolphaertstraat in Rotterdam. Het is de laatste tijd allemaal door de politie opgespoord en in beslag genomen dankzij tips, anonieme tips welteverstaan die binnenkomen bij M., beter bekend als de lijn Meld Misdaad Anoniem. De lijst successen die de organisatie achter de kliklijn presenteert lijkt eindeloos. Record na record wordt geclaimd. ‘Fors meer anonieme tips over harddrugs’, aldus het Algemeen Nederlands Persbureau over 2015. ‘Recordaantal anonieme tips doorgespeeld aan de politie’, kopte NRC Handelsblad over 2016. En het Eindhovens Dagblad meldde begin dit jaar ‘een explosieve groei van anonieme tips over misdaad in Brabant’.
In het meest recente jaarverslag (2016) stelt Meld Misdaad Anoniem (M.) dat er 16.900 anonieme meldingen zijn doorgespeeld naar de politie en andere opsporingsinstanties. Dat is een stijging van drie procent ten opzichte van het jaar ervoor. Dankzij alle tips, verkondigt M., zijn in 2016 ‘al 1671 verdachten aangehouden en 1135 misdrijven opgelost of voorkomen’. De kliklijn bestaat ruim veertien jaar en sindsdien, vermeldt de eigen site op een prominente plek, zijn er 174.475 meldingen binnengekomen, 92 procent daarvan is bruikbaar en daardoor zijn 20.442 aanhoudingen verricht.
Het zijn zo op het eerste gezicht indrukwekkende cijfers. Maar welke wereld zit hierachter? Ik begon een zoektocht, aanvankelijk een tikkeltje filosofisch ingestoken met de werktitel ‘Nederland Klikland’. Al snel kwam ik echter tot de onthutsende ontdekking dat een melding geld waard is. M. verkoopt meldingen. Dat gaat kort gezegd zo: iemand belt naar M. om bijvoorbeeld een hennepkwekerij aan te geven. De kliklijn beoordeelt die melding en speelt haar, als ze wordt goedgekeurd, door naar de politie. Maar óók nog naar de energieleverancier (illegaal afgetapte stroom), de verzekeraar (fraude), de Belastingdienst (zwart geld) én de gemeente. Tenminste, als zo’n dienst een abonnement heeft.
Partners, noemt M. deze partijen. Zij betalen jaarlijks een vast bedrag en zijn dan abonnee van de kliklijn. Daarbovenop rekenen gemeenten óók een afgesproken tarief af per melding. Een burgemeester uit Brabant licht anoniem toe wat hij vervolgens doet met zo’n tip over een hennepplantage. ‘Je begint met aanbellen bij zo’n woning. Als de ambtenaar gewoon mag binnenkomen is er niets aan de hand. We kunnen natuurlijk ook even bellen naar de stroomleverancier om te kijken hoe het stroompatroon loopt. Soms wordt zo’n melding alleen al bevestigd door een knipperende straatlantaarn.’
Het past precies in de trend van de burgemeester als crimefighter. Steeds vaker ontpopt de burgemeester zich als misdaadbestrijder, zeker in gebieden waar drugscriminaliteit overal voelbaar aanwezig is, waar criminelen xtc-afval dumpen in gierputten en op zoldertjes van minima wiet kweken. Als de gemeente voldoende aanknopingspunten heeft, kan ze zélf op basis van artikel 13b van de Opiumwet een pand waar drugs aanwezig zijn verzegelen. Daar heeft ze dan geen toestemming voor nodig van het Openbaar Ministerie. ‘Drugspand aan de Langeweg in het Noord-Brabantse Haaren gesloten’, meldde voorlichting trots aan de regionale site Oisterwijk Nieuws. ‘De gemeente Haaren en de politie doen er alles aan om drugscriminaliteit uit te bannen. Dat kan ze niet alleen. Daarom roept de gemeente haar inwoners op zich te melden als ze in hun omgeving een verdachte situatie zien. Dat kan via Meld Misdaad Anoniem.’
Even verderop, in Gilze en Rijen, kregen bewoners van de Irenestraat begin dit jaar een brief in de brievenbus. Op maandag 8 januari was een tip over hun buurt binnengekomen via Meld Misdaad Anoniem. Drie dagen later viel de politie een woning in de straat binnen en trof 132 wietplanten aan. Het pand werd door de gemeente gesloten op grond van artikel 13b van de Opiumwet. Anoniem melden helpt, is hier de boodschap aan omwonenden, de politie en gemeente doen heus wel iets met jullie tips.
Er wordt volop reclame gemaakte om anoniem te klikken. Elk nieuwsbericht wordt aangeklampt. Bij de Misdaadmonitor 2017 van Omroep Brabant bleek dat één op de vijf Brabanders een drugslab bij de buren niet verklikt. ‘Je verlinkt je buurman niet’, reageerde burgemeester Paul Depla van Breda subiet, ‘maar je komt op voor je eigen veiligheid als je een drugslab of hennepkwekerij in de buurt meldt.’ Een paar maanden daarvoor stuurden enkele burgemeesters in Brabant, onder meer van Boxmeer, Cuijk en Oss, een klikbrief naar hun inwoners. ‘Ziet, hoort of ruikt u iets waarvan u denkt dat het niet pluis is? Aarzel niet en maak er een melding van.’ Oud-burgemeester Jan Hamming van Heusden zei: ‘Je bent een held als je meldt.’
De stichting NL Confidential, die Meld Misdaad Anoniem exploiteert, benadrukt op de website dat ‘naamsbekendheid van M. heel belangrijk is. Wij zijn wat dat betreft blij met elke ondersteuning vanuit onze partners.’ De afdeling communicatie helpt dan ook graag verder. ‘Ons logo vermelden op een poster of flyer, een bewonersbrief verspreiden, een tekst plaatsen op een website of een bericht aan de media sturen? Laat het ons weten!’
En zo zijn op dichtgespijkerde drugspanden door heel het land, of het nou op Texel is of in het dorp Dongen, dezelfde posters te zien. ‘Drugspand gesloten’, staat er in grote zwarte letters. Daarnaast is een hennepblad getekend, en een spuit en twee pillen met een dikke rode streep erdoorheen. Maar de burger wordt vooral ook opgeroepen iets te doen. ‘Vermoedens van drugs? Bel de politie’, staat er, ‘of meld misdaad anoniem.’
De poster vermeldt het niet, maar zo’n laatstgenoemde melding staat dus in de verkoop. De kliklijn werkt volgens de eigen site samen met negentien gemeenten. Wat die samenwerking precies inhoudt blijft onduidelijk. De Groene Amsterdammer stuurde daarom naar de negentien partners een setje vragen. Het resultaat van ons onderzoek: allemaal betalen ze een vast bedrag per jaar, alleen verschillen die abonnementsgelden nogal. Hellevoetsluis rekent tweeduizend euro af, Den Helder duizend en Den Bosch twaalfhonderd. Daarnaast nemen ze allemaal meldingen af. Ook hier variëren de tarieven opvallend. Amsterdam betaalt bijvoorbeeld 47,50 euro per melding, maar Utrecht 22,50. Ook de gemeente Tilburg zit in dat lage tarief; de stad kocht in 2017 424 meldingen en betaalde er in totaal 10.125 euro voor, exclusief btw.
‘We worden nou eenmaal gedwongen op zoek te gaan naar geld’, zegt directeur Titus Visser van de stichting NL Confidential. M. krijgt jaarlijks 1,1 miljoen euro subsidie van voornamelijk het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Nationale Politie. ‘Maar onze lasten liggen met een totaal van 1,6 miljoen euro hoger. De rest moeten we bij elkaar schrapen.’ De kliklijn is publiek-privaat. In 2012 stapte het Verbond van Verzekeraars, vanaf het begin een hoofdsponsor, eruit. ‘Dat leverde ons een aantal heel problematische jaren op, financieel.’
De oplossing is gevonden in ‘partners’, veelal gemeenten waarmee M. een contract sluit. ‘We zoeken partijen die ook een bijdrage willen leveren in de aanpak van criminaliteit. Dat kan de politie niet alleen, ook andere partijen zijn nodig.’ Visser noemt het belangrijk dat gemeenten een ‘eigenstandige informatiepositie’ hebben. ‘Daardoor kunnen ze vanuit hun bestuurlijke blik ook een bijdrage leveren aan de aanpak van zware criminaliteit.’ En: ‘Wij kunnen ze helpen door die informatie te geven. Dat vind ik prima.’
Die informatie wordt echter niet gegeven, maar verkocht. Bovendien is die informatie niet betrouwbaar, het is soms ook de verkoop van geruchten. ‘Alle anonieme informatie van M. is ongecontroleerde informatie’, zegt docent Sven Brinkhoff van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij promoveerde in 2014 op ‘Startinformatie in het strafproces’, en zijn belangrijkste conclusie was dat die informatie steeds schimmiger aan het worden is. Zeker de deugdelijkheid van een melding bij Meld Misdaad Anoniem is dubieus. ‘De mogelijkheid bestaat immers dat de beller al dan niet bewust onware informatie doorgeeft.’ Bijvoorbeeld die buurman waar je laatst ruzie mee had, of een wraakzuchtige ex. ‘Een melder kan om wat voor een reden dan ook iemand een hak willen zetten en daarom valse informatie doorgeven.’
Maar ook de politie zelf kan bellen als een onderzoek vastloopt, volgens Brinkhoff. Door de nieuwe tip kan de officier van justitie wellicht wél overgaan tot die huiszoeking. ‘Het is niet te achterhalen.’ Anoniem blijft anoniem, tenzij de melder zichzelf meldt. In november 2015 belde officier van justitie Lucas van Delft met Meld Misdaad Anoniem, bekende hij later in een interview met NRC Handelsblad. Onder valse naam meldde hij dat aanklager Van Delft, hijzelf dus, uit de weg zou worden geruimd. Met hulp van de overheid dook Van Delft met zijn gezin onder. Later bleek dus voor niets. De valse melding kwam voort, zei Van Delft later, uit overspannenheid.
Ook criminelen zélf kunnen bellen naar de kliklijn, bijvoorbeeld om een wietplantage van de concurrent te laten verdwijnen. ‘Informatie is informatie’, zegt directeur Visser van M. ‘Daar kun je op verschillende manieren tegenaan kijken. Wat ik vaak hoor is: dan komt het maar van een crimineel, maar we hebben wel die informatie.’
Het is namelijk niet te achterhalen wie er meldt en waarom. Het telefoontje van de melder komt terecht in een wit, vrijstaand huis achter een groot blauw hek in Hoevelaken, midden in het groen. Hier houdt de stichting NL Confidential kantoor; maar óók de stichting Aanpak Voertuigcriminaliteit (AVc), een ander publiek-private club waar Visser directeur van is. ‘We delen samen het gebouw en wat overhead, wat personeel en mijzelf’, legt de directeur van beide stichtingen desgevraagd uit. ‘Dat is historisch zo gegroeid.’
Zijn voorganger, Guus Wesseling, van AVc, was ook de oprichter van de kliklijn. Toen hij vijf jaar geleden vertrok, besloten de besturen van beide stichtingen opnieuw één directeur te delen. ‘Je hebt één man voor hetzelfde geld, dat is wel zo effectief.’ Visser werkt parttime (33,3 procent) voor de stichting NL Confidential, aldus de jaarrekening. De kliklijnen betalen voor die diensten vijftigduizend euro (loon- en pensioenkosten voor Visser) aan AVc. Ze delen ook een paar partners (lees: sponsors); Transport en Logistiek Nederland en de Bovag bijvoorbeeld, maar ook de Nationale Politie en het ministerie van Justitie en Veiligheid. ‘Je zit wel een beetje in hetzelfde netwerk, maar de thematiek is heel anders’, zegt Visser.
Op hetzelfde adres, achter de blauwe poort, is sinds oktober 2016 ook Crime Stoppers International gevestigd. Het klinkt als CSI in de Hoevelaakse polder, maar de werkelijkheid is wat saaier. Het betreft een adres voor de internationale koepelorganisatie van kliklijnen. ‘Er was een postbus nodig en iemand die deze af en toe leegmaakt.’ Ruud Smulders, manager van NL Confidential, doet dat. Hij is tevens de directeur van csi. Er zijn 24 landen lid, vooral uit Latijns-Amerika (met name de Cariben). Twee Europese landen doen mee: Nederland en Moldavië. ‘Ruud levert wat hand-en-spandiensten, maar verder hebben we er weinig mee van doen.’
Achter dat blauwe hek, achter de naamloze brievenbus van csi, bevindt zich dus ook het callcenter van Meld Misdaad Anoniem. Maar de stichting NL Confidential exploiteert meer kliklijnen. Het Meldpunt Internet Discriminatie dat via internetformulieren meldingen opneemt. De Vertrouwenslijn waar overheidspersoneel bedreiging, intimidatie en geweld telefonisch kan rapporteren. En Sektesignaal. ‘Daarmee waren we laatst in het nieuws’, zegt Visser. Dat ging over Avatar, een sektarische groep te vergelijken met de Scientology Kerk. Het tv-programma De monitor legde bloot hoe zes ‘democratische scholen’ voor basis- en voortgezet onderwijs worden bestuurd door Avatar-wizards en dáár gaat Sektesignaal nu uitgebreid onderzoek naar doen.
Maar de core business achter het blauwe hek in Hoevelaken is en blijft, benadrukt Visser, Meld Misdaad Anoniem. Telefoontjes die daar binnenkomen worden door medewerkers beoordeeld. ‘Op zich al merkwaardig’, reageert docent strafrecht Sven Brinkhoff, ‘dat mogelijk strafrechtelijke informatie door een burger en niet door de politie wordt getoetst.’ Die ‘gewone’ burger in het callcenter heeft geen opsporingstaak, benadrukt hij. En ook die ambtenaar bij de gemeente niet, die nu rechtstreeks met een anonieme tip aan de slag kan gaan.
Van de kleine vijftigduizend belletjes die M. jaarlijks krijgt, valt zo’n twee derde al af tijdens de eerste controle in Hoevelaken, zegt Visser. ‘We proberen een zo goed mogelijk oordeel te vellen. Het zijn echt geen hit-and-run-gesprekken die we voeren. Ze duren twintig minuten tot een half uur waarin de medewerkers een zo goed mogelijk beeld proberen te krijgen. Drie vragen staan centraal. Is het verhaal geloofwaardig? Is de informatie betrouwbaar? Kan ik de beller anoniem houden?’
De 16.900 meldingen die wel worden doorgespeeld naar de politie (en eventueel ook naar gemeenten, douane, de Belastingdienst, netbeheerders en verzekeraars) zijn slechts een ‘indicatie’, volgens Visser. ‘Het is startinformatie voor de politie. Of als je al onderzoek doet een stukje van de puzzel. Zodat je denkt: hé verrek, maar dit is leuk! Maar de politie moet er altijd zorgvuldig mee omgaan.’
En dat gaat niet altijd goed. Op dinsdag 22 maart 2011 werd Said door een arrestatieteam tegen de grond gedrukt, midden op de dag en vlak bij zijn huis. Hij zou een aanslag op pvv-voorman Geert Wilders aan het voorbereiden zijn. De student werd gearresteerd en verhoord. De politie doorzocht zijn huis en nam zijn telefoon en computer in beslag. Er werd niets gevonden, Said werd de volgende dag vrijgelaten. De jongen, zegt zijn advocaat Nadine Plaisier, had er behoorlijk last van. ‘Hij is midden op straat zeer hardhandig gearresteerd. Dat doet wat met je. Bovendien was hij bang dat alle buren nu dachten dat hij een grote crimineel was.’
De officier van justitie gaf opdracht tot de arrestatie op basis van één tip – die kwam een dag eerder binnen bij Meld Misdaad Anoniem en luidde: ‘Een man van ongeveer 28 jaar, opgeleid aan de Hogeschool (Rechten) in Rotterdam, is zorgwekkend geradicaliseerd.’ Al was aan zijn uiterlijk volgens de melder weinig veranderd. Hij had zich, aldus de anonieme tip, aangesloten bij een groepering die hem wapens gaf. ‘Mogelijk een snipergeweer. Met dit wapen wil de groepering een aanslag plegen op de heer Wilders.’ Een aanleiding voor de melding was niet bekend.
Het Haagse Gerechtshof stelde vijf jaar later in een uitspraak dat de politie hem ten onrechte op basis van één anonieme melding had aangehouden. In urgente gevallen (bijvoorbeeld bij een terroristische aanslag) mag dat wel, maar in deze zaak was daar geen sprake van. Als er zoveel spoed was, waarom arresteerde de politie Said dan pas een dag ná de tip? In de anonieme melding, benadrukte het hof, waren weinig aanwijzingen voor de vermeende radicalisering te vinden. Bovendien was onbekend hoe de beller aan de informatie kwam. Het duurde vijf jaar voor Said in het gelijk werd gesteld. ‘Nooit zijn er excuses gekomen van de politie’, zegt zijn advocaat.
Toen Meld Misdaad Anoniem in 2003 werd opgericht was er nog wel eens kritiek te horen in de media, maar dat geluid verstomde snel. Emeritus hoogleraar Elisabeth Lissenberg kraakte als een van de laatsten in de wetenschap in 2008 de kliklijn, tijdens haar afscheidsrede aan de Universiteit van Amsterdam (Klokkenluiders en verklikkers). ‘Geheim is ook oncontroleerbaar! De stelselmatige nadruk op het belang van veiligheid en op relatief ongrijpbare fenomenen als georganiseerde criminaliteit en terrorisme heeft het taboe op klikken in hoog tempo ondergraven.’ En: ‘Geheime tips wakkeren het onderlinge wantrouwen aan, terwijl integriteit gebaat is bij vertrouwen.’ Tien jaar later is haar mening niet veranderd. ‘Ik ben erg voor openheid en transparantie. Er is weinig zicht op wie en wat klikt.’
Wie beschermt degene over wie anoniem wordt gemeld? In maart 2010 zei Ybo Buruma, destijds nog hoogleraar strafrecht, daarover op het platform Mr. voor juristen: ‘Wij hebben inmiddels een systeem ingebouwd waarin lasteraars meer worden beschermd en geloofd dan onschuldige mensen die eigenlijk zichzelf moeten vrijpleiten. Vroeger beschermde het recht ons tegen valse aangiften, maar die tijd is helaas voorbij.’ Ik heb Buruma, die nu raadsheer is bij de Hoge Raad, tevergeefs benaderd voor dit artikel.
De stichting NL Confidential heeft een raad van toezicht. Daarin zetelen de voorzitter van MKB Nederland, de directeur van Koninklijke Horeca Nederland, de korpsleiding van de Nationale Politie en twee hoge ambtenaren (van Justitie en Veiligheid en Economische Zaken). Alle toezichthouders richten zich op het bestrijden van misdaad, er is in het profiel weinig oog voor de privacy van de burger over wie wordt gemeld. ‘Ik denk niet dat er veel misgaat’, zegt directeur Visser. ‘Alle partijen aan wie wij leveren moeten zich aan de privacywetgeving houden, dat staat contractmatig vast.’ Op de vraag of zo’n melding niet in een systeem bij een gemeente terechtkomt antwoordt hij: ‘Nee, die wordt geverifieerd en daarna meteen weggegooid. Daar zijn natuurlijk allemaal regels voor.’
De Groene vroeg alle gemeenten hoe lang ze de meldingen (let wel: mogelijk onbetrouwbare geruchten) bewaren. De uitkomsten verschilden verrassend. ‘Drie maanden’, meldt de voorlichter van Waalwijk, ‘met de gedachte dat na drie maanden de informatie al weer verouderd is.’ Eindhoven houdt de meldingen twee jaar vast. Den Bosch meldt dat de stad tips, die niet zijn gecontroleerd, vijf jaar bewaart. ‘De gemeente pakt deze meldingen indien mogelijk – samen met de politie – snel en zichtbaar op.’ Tilburg en Utrecht houden eenzelfde bewaartermijn van vijf jaar aan. De Rotterdamse woordvoerder houdt een slag om de arm: ‘Meldingen worden niet langer dan noodzakelijk bewaard.’
Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar recht en informatiemaatschappij aan de Universiteit Leiden, ziet risico’s in de verkoop van meldingen. ‘Er kunnen perverse prikkels ontstaan om het product zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Daardoor bestaat het risico dat wat minder wordt gelet op bepaalde waarborgen, zoals een maximale bewaartermijn van drie maanden. Want dat is dan toch commercieel wat minder interessant.’ De verkoop van de anonieme tips ‘verrasst’ hem. ‘Je zou meer transparantie mogen verwachten over dit soort arrangementen, bijvoorbeeld op de website van het meldpunt. Nu moet een journalist er met moeite achter komen hoe het zit. Dat wekt geen vertrouwen.’
Uit de jaarrekening, die ik bij de stichting zelf moest opvragen, blijkt dat de contracten met partners, en dan vooral met de gemeenten, een steeds fundamenteler deel van de inkomsten vormen. En die pot blijft groeien. In 2015 leverden de contracten 397.000 euro op; een jaar later komt daar bijna een ton bij: 496.000 euro. De jaarrekening over 2017 is er nog niet, maar in dat jaar is er een fors aantal gemeenten als partner bij gekomen. ‘We zijn er niet om geld te verdienen’, aldus directeur Visser. ‘We proberen zo financieel stabieler te worden zodat we onze diensten kunnen blijven leveren.’
Maar wat hebben gemeenten aan informatie over een mogelijke wietkwekerij die de politie ook al heeft? ‘Ze kunnen hun ambtenaren een extra brandcontrole laten doen, of eens even kijken of de bouwvergunning nog wel in orde is’, zegt Visser. ‘Als het een horecagelegenheid is kunnen ze een extra controle doen op de horecavergunning. Gemeenten kunnen heel veel meer doen dan alleen met blauw licht de voordeur inslaan. Ze hebben ook veel instrumenten in het kader van zand in de criminele machines gooien.’
Het is wéér een middeltje in de strijd tegen de ‘ondermijnende criminaliteit’, verzucht Jan Brouwer, hoogleraar algemene rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het is een gevecht tegen een pleonasme. ‘Want alle criminaliteit is ondermijnend. Het is een frame bedacht door beleidsmakers. Men schuwt geen middel om deze zogeheten ondermijnende criminaliteit aan te pakken.’ Hij wijst erop dat de criminaliteitscijfers juist dalen. Het aantal door de politie geregistreerde misdrijven daalde tussen 2012 en 2017 met dertig procent (van 4,9 miljoen naar 3,8 miljoen), volgens de veiligheidsmonitor van het Centraal Bureau voor de Statistiek. ‘En toch zie je allerlei particuliere en private initiatieven ontstaan om de criminaliteit terug te dringen.’
Gemeenten spelen daarbij een grote rol. ‘Burgemeesters doen allerlei zaken die te maken hebben met het bestrijden van misdaad. Sommige manifesteren zich enorm’, zegt Brouwer. Voor die burgemeesters is een anonieme tip goud waard. ‘Er is een commercieel verhaal: de pot van Meld Misdaad Anoniem moet worden gevuld. Maar die burgemeesters, die kunnen met zo’n tip buiten het strafrecht om opereren.’ Ze maken gebruik van het bestuursrecht. En dat werkt anders, vaker in het voordeel van de burgemeester dan in het strafrecht. ‘Het strafrecht kent een systeem van waarborgen, dat wordt zo omzeild. Een burgemeester is geen jurist.’
Gitte Stevens, advocate van onder andere motorclub Bandidos, herkent het beeld. Het drugsbeleid in het bestuursrecht gaat over ‘stenen’, zegt ze. Zijn er drugs in het huis? Dus niet: zijn die drugs van de persoon die erin woont. ‘Ik had een cliënt die drie maanden uit zijn huis werd gezet omdat iemand die op bezoek was drugs en een wapen bij zich had. Mijn onwetende cliënt is niet strafrechtelijk vervolgd, maar moest wel zijn huis uit, via het bestuursrecht.’ Docent strafrecht Brinkhoff: ‘Wie weet belt een ambtenaar van de gemeente naar het meldpunt omdat de bestuurders van een café af willen? Het valt niet uit te sluiten en een burger is niet in staat de anonieme informatie te controleren.’
Begin deze maand berichtte het onderzoeksprogramma Reporter Radio over hoe gemeenten steeds verder de grenzen opzoeken bij het bestrijden van misdaad. Jaarlijks worden meer dan duizend mensen uit hun woning gezet vanwege de vondst van cannabis. ‘In de strijd tegen hennepplantages zijn de bevoegdheden zo uitgebreid dat het lijkt alsof hij op de stoel van de rechter zit’, meldde het programma. ‘Maar die fluit hem nu terug.’ Het betreft hier vooral huisuitzettingen op grond van artikel 13b van de Opiumwet. Een burgemeester kan op grond van deze wet iemand uit zijn huis zetten als er meer dan vijf wietplanten worden aangetroffen. Ook al is het voor eigen gebruik.
Michelle Bruijn promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen op onder meer artikel 13b en onderzocht 217 rechterlijke uitspraken: de rechter keurde dertig procent van alle huisuitzettingen af, zo bleek. ‘En dan moet je bedenken dat de meeste mensen niet naar de rechter gaan omdat dit te veel geld kost.’ Volgens Bruijn is Meld Misdaad Anoniem de meest voorkomende tipgever.
En daar kan sinds kort ook via een digitaal formulier worden gemeld. Privacy & Identity Lab onderzocht in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum de haalbaarheid van het digitaal klikken. De conclusie luidde in 2014: ‘Een technisch voldoende veilige inrichting van een anoniem internetmeldpunt is bepaald geen sinecure.’ Toch ging Meld Misdaad Anoniem kort erop ook digitaal.
‘Iedere melding heeft een goed onderzoek nodig’, zegt ict-deskundige Brenno de Winter. ‘Een melding die je online doet is lastiger te verifiëren. Je mist een persoonlijk gesprek met iemand: een niet-pluis-gevoel.’ Visser zegt dit te ondervangen door ‘intelligente formulieren’ die ‘op basis van bepaalde woorden’ doorleiden ‘naar specifieke vragen’. De Winter: ‘Ik zou graag de kunstmatige intelligentie aan het werk zien die dat nu mogelijk maakt. Meestal is een slim formulier niet veel meer dan een goed uitgewerkte standaard.’
Buiten het digitaal melden om stelde het rapport van Privacy & Identity Lab nog iets aan de kaak. Het oorspronkelijke doel van de kliklijn was het opsporen van misdrijven die anders onbekend zouden blijven – omdat mensen bijvoorbeeld uit angst niet naar de politie durven te stappen. Maar er is, aldus de onderzoekers, een groot risico dat de gegevens in een databank bij de politie voor andere doeleinden worden gebruikt. M. speelt daarbij óók informatie door naar publieke en private partners, concluderen de onderzoekers. ‘Het is belangrijk om terughoudend te zijn met het voeden van politiële databanken met ongecontroleerde informatie.’
Toch is NL Confidential méér gaan voeden. En juist aan meer databanken, waaronder die van gemeenten. Hoogleraar strafrecht Henny Sackers van de Radboud Universiteit Nijmegen: ‘Door meldingen te verkopen schiet Meld Misdaad Anoniem haar doel voorbij.’ Hij noemt het een ‘onwenselijk verdienmodel’ dat ten koste gaat van de kwaliteit. ‘Het gaat nu simpelweg om geld, en dan worden wellicht ook de wat minder betrouwbare meldingen doorgespeeld, want er is nou eenmaal een contract.’
De nog actieve strafpleiter Jan Boone, hij is al ver in de zeventig, strijdt al sinds de oprichting tegen de kliklijn. In NRC Handelsblad zei hij tien jaar geleden dat hij ‘ziek werd van de verraderscultuur’ die de lijn met zich meebrengt. Nu zegt hij: ‘De informatie is bedoeld voor opsporing, niet om te verkopen aan burgemeesters. Meld Misdaad Anoniem is de opsporing aan het vercommercialiseren, dat is volstrekt onacceptabel.’
Advocate Stevens noemt de verkoop van tips ‘stuitend’. De anonieme meldingen waren al niet te controleren, zegt ze. ‘Wie weet is het de politie zelf die een anonieme melding doet om een lichte verdenking aan te dikken? Of is er sprake van concurrentie of jaloezie? Nu blijken er ook nog eens economische belangen te spelen bij het doorspelen van die meldingen. Hoe wordt de juistheid van die meldingen gewaarborgd als geld een rol speelt?’ Haar Bredase collega Eric Thomas, onder meer advocaat van motorclub Satudarah: ‘Het gros van de informatie van Meld Misdaad Anoniem was al boterzacht, nu speelt dus ook nog een financieel belang bij het verschaffen van informatie.’
Hoe zit het dan met die mooie resultaten van Meld Misdaad Anoniem, de successen die op de site pronken: de 174.475 binnengekomen meldingen, waarvan 92 procent bruikbaar is en waardoor 20.442 aanhoudingen zijn verricht? In het rapport van Privacy & Identiy Lab wordt gesteld dat M. ‘de bruikbaarheid van de door haar doorgegeven meldingen aanzienlijk hoger inschat’ dan binnen de politiekorpsen zelf wordt gerapporteerd. Terwijl de kliklijn in 2012 zelf stelde dat 92 procent van de meldingen bruikbaar was, rapporteerde de politie dat bij 35 procent van de meldingen actie werd ondernomen, elf procent van alle meldingen heeft een bijdrage geleverd aan de opsporing. Visser reageert dat het bruikbaarheidspercentage een definitiekwestie is.
Een flinke meerderheid van de meldingen die gemeenten ontvangen is in elk geval niet te gebruiken, en wellicht onbetrouwbaar. De ambtenaren, die geen opsporingsbevoegdheden hebben, gaan daarmee aan de slag. Of de tips, vaak ook geruchten, blijven liggen in een archief. Soms wel vijf jaar lang. Visser bezweert dat het niet de bedoeling is ‘allemaal rotzooi’ te leveren. ‘We willen vooral een bijdrage leveren aan de informatiepositie van burgemeesters. Maar ik zeg er ook altijd bij: er staat geen waarheidsstempel op.’
Dit onderzoek kwam mede tot stand met steun van Fonds 1877. De naam Said is gefingeerd
Sinds 2015, blijkt uit het onderzoek van De Groene Amsterdammer, verkoopt de kliklijn per melding. We hebben negentien gemeenten aangeschreven en die hebben allemaal geantwoord en bevestigd dat ze, naast een vast abonnement, een bedrag per melding betalen. De ene gemeente betaalt 22,50 euro, de andere 47,50. In een reactie zegt directeur Titus Visser: ‘We zijn ooit begonnen met een laag tarief. Om echt kostendekkend te opereren, moesten de bedragen omhoog. Nieuwe partners betalen daarom meer.’
Niet alleen gemeenten zijn partner, maar ook netbeheerders en verzekeraars. Zij waren minder geneigd vragen te beantwoorden. De voorlichter van Nationale Nederlanden stelt dat de anonieme tips worden gebruikt voor ‘fraudebestrijding en risico-inschatting’. Hij zegt dat de verzekeraar de postcodes waarover wordt gemeld, bewaart voor de duur van twee jaar. Aantallen geeft hij niet. ‘Ik schat tientallen.’
Bij de informatiedesk van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (Fiod) komen jaarlijks gemiddeld 2100 tips binnen via Meld Misdaad Anoniem. ‘Voor deze meldingen is een vast bedrag vastgesteld’, aldus een voorlichter.
In het meest recente jaarverslag (2016) stelt Meld Misdaad Anoniem (M.) dat er 16.900 anonieme meldingen zijn doorgespeeld naar de politie en andere opsporingsinstanties. Dat is een stijging van drie procent ten opzichte van het jaar ervoor. Dankzij alle tips, verkondigt M., zijn in 2016 ‘al 1671 verdachten aangehouden en 1135 misdrijven opgelost of voorkomen’. De kliklijn bestaat ruim veertien jaar en sindsdien, vermeldt de eigen site op een prominente plek, zijn er 174.475 meldingen binnengekomen, 92 procent daarvan is bruikbaar en daardoor zijn 20.442 aanhoudingen verricht.
Het zijn zo op het eerste gezicht indrukwekkende cijfers. Maar welke wereld zit hierachter? Ik begon een zoektocht, aanvankelijk een tikkeltje filosofisch ingestoken met de werktitel ‘Nederland Klikland’. Al snel kwam ik echter tot de onthutsende ontdekking dat een melding geld waard is. M. verkoopt meldingen. Dat gaat kort gezegd zo: iemand belt naar M. om bijvoorbeeld een hennepkwekerij aan te geven. De kliklijn beoordeelt die melding en speelt haar, als ze wordt goedgekeurd, door naar de politie. Maar óók nog naar de energieleverancier (illegaal afgetapte stroom), de verzekeraar (fraude), de Belastingdienst (zwart geld) én de gemeente. Tenminste, als zo’n dienst een abonnement heeft.
Partners, noemt M. deze partijen. Zij betalen jaarlijks een vast bedrag en zijn dan abonnee van de kliklijn. Daarbovenop rekenen gemeenten óók een afgesproken tarief af per melding. Een burgemeester uit Brabant licht anoniem toe wat hij vervolgens doet met zo’n tip over een hennepplantage. ‘Je begint met aanbellen bij zo’n woning. Als de ambtenaar gewoon mag binnenkomen is er niets aan de hand. We kunnen natuurlijk ook even bellen naar de stroomleverancier om te kijken hoe het stroompatroon loopt. Soms wordt zo’n melding alleen al bevestigd door een knipperende straatlantaarn.’
Het past precies in de trend van de burgemeester als crimefighter. Steeds vaker ontpopt de burgemeester zich als misdaadbestrijder, zeker in gebieden waar drugscriminaliteit overal voelbaar aanwezig is, waar criminelen xtc-afval dumpen in gierputten en op zoldertjes van minima wiet kweken. Als de gemeente voldoende aanknopingspunten heeft, kan ze zélf op basis van artikel 13b van de Opiumwet een pand waar drugs aanwezig zijn verzegelen. Daar heeft ze dan geen toestemming voor nodig van het Openbaar Ministerie. ‘Drugspand aan de Langeweg in het Noord-Brabantse Haaren gesloten’, meldde voorlichting trots aan de regionale site Oisterwijk Nieuws. ‘De gemeente Haaren en de politie doen er alles aan om drugscriminaliteit uit te bannen. Dat kan ze niet alleen. Daarom roept de gemeente haar inwoners op zich te melden als ze in hun omgeving een verdachte situatie zien. Dat kan via Meld Misdaad Anoniem.’
Even verderop, in Gilze en Rijen, kregen bewoners van de Irenestraat begin dit jaar een brief in de brievenbus. Op maandag 8 januari was een tip over hun buurt binnengekomen via Meld Misdaad Anoniem. Drie dagen later viel de politie een woning in de straat binnen en trof 132 wietplanten aan. Het pand werd door de gemeente gesloten op grond van artikel 13b van de Opiumwet. Anoniem melden helpt, is hier de boodschap aan omwonenden, de politie en gemeente doen heus wel iets met jullie tips.
Er wordt volop reclame gemaakte om anoniem te klikken. Elk nieuwsbericht wordt aangeklampt. Bij de Misdaadmonitor 2017 van Omroep Brabant bleek dat één op de vijf Brabanders een drugslab bij de buren niet verklikt. ‘Je verlinkt je buurman niet’, reageerde burgemeester Paul Depla van Breda subiet, ‘maar je komt op voor je eigen veiligheid als je een drugslab of hennepkwekerij in de buurt meldt.’ Een paar maanden daarvoor stuurden enkele burgemeesters in Brabant, onder meer van Boxmeer, Cuijk en Oss, een klikbrief naar hun inwoners. ‘Ziet, hoort of ruikt u iets waarvan u denkt dat het niet pluis is? Aarzel niet en maak er een melding van.’ Oud-burgemeester Jan Hamming van Heusden zei: ‘Je bent een held als je meldt.’
De stichting NL Confidential, die Meld Misdaad Anoniem exploiteert, benadrukt op de website dat ‘naamsbekendheid van M. heel belangrijk is. Wij zijn wat dat betreft blij met elke ondersteuning vanuit onze partners.’ De afdeling communicatie helpt dan ook graag verder. ‘Ons logo vermelden op een poster of flyer, een bewonersbrief verspreiden, een tekst plaatsen op een website of een bericht aan de media sturen? Laat het ons weten!’
En zo zijn op dichtgespijkerde drugspanden door heel het land, of het nou op Texel is of in het dorp Dongen, dezelfde posters te zien. ‘Drugspand gesloten’, staat er in grote zwarte letters. Daarnaast is een hennepblad getekend, en een spuit en twee pillen met een dikke rode streep erdoorheen. Maar de burger wordt vooral ook opgeroepen iets te doen. ‘Vermoedens van drugs? Bel de politie’, staat er, ‘of meld misdaad anoniem.’
De poster vermeldt het niet, maar zo’n laatstgenoemde melding staat dus in de verkoop. De kliklijn werkt volgens de eigen site samen met negentien gemeenten. Wat die samenwerking precies inhoudt blijft onduidelijk. De Groene Amsterdammer stuurde daarom naar de negentien partners een setje vragen. Het resultaat van ons onderzoek: allemaal betalen ze een vast bedrag per jaar, alleen verschillen die abonnementsgelden nogal. Hellevoetsluis rekent tweeduizend euro af, Den Helder duizend en Den Bosch twaalfhonderd. Daarnaast nemen ze allemaal meldingen af. Ook hier variëren de tarieven opvallend. Amsterdam betaalt bijvoorbeeld 47,50 euro per melding, maar Utrecht 22,50. Ook de gemeente Tilburg zit in dat lage tarief; de stad kocht in 2017 424 meldingen en betaalde er in totaal 10.125 euro voor, exclusief btw.
‘We worden nou eenmaal gedwongen op zoek te gaan naar geld’, zegt directeur Titus Visser van de stichting NL Confidential. M. krijgt jaarlijks 1,1 miljoen euro subsidie van voornamelijk het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Nationale Politie. ‘Maar onze lasten liggen met een totaal van 1,6 miljoen euro hoger. De rest moeten we bij elkaar schrapen.’ De kliklijn is publiek-privaat. In 2012 stapte het Verbond van Verzekeraars, vanaf het begin een hoofdsponsor, eruit. ‘Dat leverde ons een aantal heel problematische jaren op, financieel.’
De oplossing is gevonden in ‘partners’, veelal gemeenten waarmee M. een contract sluit. ‘We zoeken partijen die ook een bijdrage willen leveren in de aanpak van criminaliteit. Dat kan de politie niet alleen, ook andere partijen zijn nodig.’ Visser noemt het belangrijk dat gemeenten een ‘eigenstandige informatiepositie’ hebben. ‘Daardoor kunnen ze vanuit hun bestuurlijke blik ook een bijdrage leveren aan de aanpak van zware criminaliteit.’ En: ‘Wij kunnen ze helpen door die informatie te geven. Dat vind ik prima.’
Die informatie wordt echter niet gegeven, maar verkocht. Bovendien is die informatie niet betrouwbaar, het is soms ook de verkoop van geruchten. ‘Alle anonieme informatie van M. is ongecontroleerde informatie’, zegt docent Sven Brinkhoff van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij promoveerde in 2014 op ‘Startinformatie in het strafproces’, en zijn belangrijkste conclusie was dat die informatie steeds schimmiger aan het worden is. Zeker de deugdelijkheid van een melding bij Meld Misdaad Anoniem is dubieus. ‘De mogelijkheid bestaat immers dat de beller al dan niet bewust onware informatie doorgeeft.’ Bijvoorbeeld die buurman waar je laatst ruzie mee had, of een wraakzuchtige ex. ‘Een melder kan om wat voor een reden dan ook iemand een hak willen zetten en daarom valse informatie doorgeven.’
Maar ook de politie zelf kan bellen als een onderzoek vastloopt, volgens Brinkhoff. Door de nieuwe tip kan de officier van justitie wellicht wél overgaan tot die huiszoeking. ‘Het is niet te achterhalen.’ Anoniem blijft anoniem, tenzij de melder zichzelf meldt. In november 2015 belde officier van justitie Lucas van Delft met Meld Misdaad Anoniem, bekende hij later in een interview met NRC Handelsblad. Onder valse naam meldde hij dat aanklager Van Delft, hijzelf dus, uit de weg zou worden geruimd. Met hulp van de overheid dook Van Delft met zijn gezin onder. Later bleek dus voor niets. De valse melding kwam voort, zei Van Delft later, uit overspannenheid.
Ook criminelen zélf kunnen bellen naar de kliklijn, bijvoorbeeld om een wietplantage van de concurrent te laten verdwijnen. ‘Informatie is informatie’, zegt directeur Visser van M. ‘Daar kun je op verschillende manieren tegenaan kijken. Wat ik vaak hoor is: dan komt het maar van een crimineel, maar we hebben wel die informatie.’
Het is namelijk niet te achterhalen wie er meldt en waarom. Het telefoontje van de melder komt terecht in een wit, vrijstaand huis achter een groot blauw hek in Hoevelaken, midden in het groen. Hier houdt de stichting NL Confidential kantoor; maar óók de stichting Aanpak Voertuigcriminaliteit (AVc), een ander publiek-private club waar Visser directeur van is. ‘We delen samen het gebouw en wat overhead, wat personeel en mijzelf’, legt de directeur van beide stichtingen desgevraagd uit. ‘Dat is historisch zo gegroeid.’
‘Ziet, hoort of ruikt u iets waarvan u denkt dat het niet pluis is? Aarzel niet en maak er een melding van’
Op hetzelfde adres, achter de blauwe poort, is sinds oktober 2016 ook Crime Stoppers International gevestigd. Het klinkt als CSI in de Hoevelaakse polder, maar de werkelijkheid is wat saaier. Het betreft een adres voor de internationale koepelorganisatie van kliklijnen. ‘Er was een postbus nodig en iemand die deze af en toe leegmaakt.’ Ruud Smulders, manager van NL Confidential, doet dat. Hij is tevens de directeur van csi. Er zijn 24 landen lid, vooral uit Latijns-Amerika (met name de Cariben). Twee Europese landen doen mee: Nederland en Moldavië. ‘Ruud levert wat hand-en-spandiensten, maar verder hebben we er weinig mee van doen.’
Achter dat blauwe hek, achter de naamloze brievenbus van csi, bevindt zich dus ook het callcenter van Meld Misdaad Anoniem. Maar de stichting NL Confidential exploiteert meer kliklijnen. Het Meldpunt Internet Discriminatie dat via internetformulieren meldingen opneemt. De Vertrouwenslijn waar overheidspersoneel bedreiging, intimidatie en geweld telefonisch kan rapporteren. En Sektesignaal. ‘Daarmee waren we laatst in het nieuws’, zegt Visser. Dat ging over Avatar, een sektarische groep te vergelijken met de Scientology Kerk. Het tv-programma De monitor legde bloot hoe zes ‘democratische scholen’ voor basis- en voortgezet onderwijs worden bestuurd door Avatar-wizards en dáár gaat Sektesignaal nu uitgebreid onderzoek naar doen.
Maar de core business achter het blauwe hek in Hoevelaken is en blijft, benadrukt Visser, Meld Misdaad Anoniem. Telefoontjes die daar binnenkomen worden door medewerkers beoordeeld. ‘Op zich al merkwaardig’, reageert docent strafrecht Sven Brinkhoff, ‘dat mogelijk strafrechtelijke informatie door een burger en niet door de politie wordt getoetst.’ Die ‘gewone’ burger in het callcenter heeft geen opsporingstaak, benadrukt hij. En ook die ambtenaar bij de gemeente niet, die nu rechtstreeks met een anonieme tip aan de slag kan gaan.
Van de kleine vijftigduizend belletjes die M. jaarlijks krijgt, valt zo’n twee derde al af tijdens de eerste controle in Hoevelaken, zegt Visser. ‘We proberen een zo goed mogelijk oordeel te vellen. Het zijn echt geen hit-and-run-gesprekken die we voeren. Ze duren twintig minuten tot een half uur waarin de medewerkers een zo goed mogelijk beeld proberen te krijgen. Drie vragen staan centraal. Is het verhaal geloofwaardig? Is de informatie betrouwbaar? Kan ik de beller anoniem houden?’
De 16.900 meldingen die wel worden doorgespeeld naar de politie (en eventueel ook naar gemeenten, douane, de Belastingdienst, netbeheerders en verzekeraars) zijn slechts een ‘indicatie’, volgens Visser. ‘Het is startinformatie voor de politie. Of als je al onderzoek doet een stukje van de puzzel. Zodat je denkt: hé verrek, maar dit is leuk! Maar de politie moet er altijd zorgvuldig mee omgaan.’
En dat gaat niet altijd goed. Op dinsdag 22 maart 2011 werd Said door een arrestatieteam tegen de grond gedrukt, midden op de dag en vlak bij zijn huis. Hij zou een aanslag op pvv-voorman Geert Wilders aan het voorbereiden zijn. De student werd gearresteerd en verhoord. De politie doorzocht zijn huis en nam zijn telefoon en computer in beslag. Er werd niets gevonden, Said werd de volgende dag vrijgelaten. De jongen, zegt zijn advocaat Nadine Plaisier, had er behoorlijk last van. ‘Hij is midden op straat zeer hardhandig gearresteerd. Dat doet wat met je. Bovendien was hij bang dat alle buren nu dachten dat hij een grote crimineel was.’
De officier van justitie gaf opdracht tot de arrestatie op basis van één tip – die kwam een dag eerder binnen bij Meld Misdaad Anoniem en luidde: ‘Een man van ongeveer 28 jaar, opgeleid aan de Hogeschool (Rechten) in Rotterdam, is zorgwekkend geradicaliseerd.’ Al was aan zijn uiterlijk volgens de melder weinig veranderd. Hij had zich, aldus de anonieme tip, aangesloten bij een groepering die hem wapens gaf. ‘Mogelijk een snipergeweer. Met dit wapen wil de groepering een aanslag plegen op de heer Wilders.’ Een aanleiding voor de melding was niet bekend.
Het Haagse Gerechtshof stelde vijf jaar later in een uitspraak dat de politie hem ten onrechte op basis van één anonieme melding had aangehouden. In urgente gevallen (bijvoorbeeld bij een terroristische aanslag) mag dat wel, maar in deze zaak was daar geen sprake van. Als er zoveel spoed was, waarom arresteerde de politie Said dan pas een dag ná de tip? In de anonieme melding, benadrukte het hof, waren weinig aanwijzingen voor de vermeende radicalisering te vinden. Bovendien was onbekend hoe de beller aan de informatie kwam. Het duurde vijf jaar voor Said in het gelijk werd gesteld. ‘Nooit zijn er excuses gekomen van de politie’, zegt zijn advocaat.
Toen Meld Misdaad Anoniem in 2003 werd opgericht was er nog wel eens kritiek te horen in de media, maar dat geluid verstomde snel. Emeritus hoogleraar Elisabeth Lissenberg kraakte als een van de laatsten in de wetenschap in 2008 de kliklijn, tijdens haar afscheidsrede aan de Universiteit van Amsterdam (Klokkenluiders en verklikkers). ‘Geheim is ook oncontroleerbaar! De stelselmatige nadruk op het belang van veiligheid en op relatief ongrijpbare fenomenen als georganiseerde criminaliteit en terrorisme heeft het taboe op klikken in hoog tempo ondergraven.’ En: ‘Geheime tips wakkeren het onderlinge wantrouwen aan, terwijl integriteit gebaat is bij vertrouwen.’ Tien jaar later is haar mening niet veranderd. ‘Ik ben erg voor openheid en transparantie. Er is weinig zicht op wie en wat klikt.’
Wie beschermt degene over wie anoniem wordt gemeld? In maart 2010 zei Ybo Buruma, destijds nog hoogleraar strafrecht, daarover op het platform Mr. voor juristen: ‘Wij hebben inmiddels een systeem ingebouwd waarin lasteraars meer worden beschermd en geloofd dan onschuldige mensen die eigenlijk zichzelf moeten vrijpleiten. Vroeger beschermde het recht ons tegen valse aangiften, maar die tijd is helaas voorbij.’ Ik heb Buruma, die nu raadsheer is bij de Hoge Raad, tevergeefs benaderd voor dit artikel.
De stichting NL Confidential heeft een raad van toezicht. Daarin zetelen de voorzitter van MKB Nederland, de directeur van Koninklijke Horeca Nederland, de korpsleiding van de Nationale Politie en twee hoge ambtenaren (van Justitie en Veiligheid en Economische Zaken). Alle toezichthouders richten zich op het bestrijden van misdaad, er is in het profiel weinig oog voor de privacy van de burger over wie wordt gemeld. ‘Ik denk niet dat er veel misgaat’, zegt directeur Visser. ‘Alle partijen aan wie wij leveren moeten zich aan de privacywetgeving houden, dat staat contractmatig vast.’ Op de vraag of zo’n melding niet in een systeem bij een gemeente terechtkomt antwoordt hij: ‘Nee, die wordt geverifieerd en daarna meteen weggegooid. Daar zijn natuurlijk allemaal regels voor.’
De Groene vroeg alle gemeenten hoe lang ze de meldingen (let wel: mogelijk onbetrouwbare geruchten) bewaren. De uitkomsten verschilden verrassend. ‘Drie maanden’, meldt de voorlichter van Waalwijk, ‘met de gedachte dat na drie maanden de informatie al weer verouderd is.’ Eindhoven houdt de meldingen twee jaar vast. Den Bosch meldt dat de stad tips, die niet zijn gecontroleerd, vijf jaar bewaart. ‘De gemeente pakt deze meldingen indien mogelijk – samen met de politie – snel en zichtbaar op.’ Tilburg en Utrecht houden eenzelfde bewaartermijn van vijf jaar aan. De Rotterdamse woordvoerder houdt een slag om de arm: ‘Meldingen worden niet langer dan noodzakelijk bewaard.’
Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar recht en informatiemaatschappij aan de Universiteit Leiden, ziet risico’s in de verkoop van meldingen. ‘Er kunnen perverse prikkels ontstaan om het product zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Daardoor bestaat het risico dat wat minder wordt gelet op bepaalde waarborgen, zoals een maximale bewaartermijn van drie maanden. Want dat is dan toch commercieel wat minder interessant.’ De verkoop van de anonieme tips ‘verrasst’ hem. ‘Je zou meer transparantie mogen verwachten over dit soort arrangementen, bijvoorbeeld op de website van het meldpunt. Nu moet een journalist er met moeite achter komen hoe het zit. Dat wekt geen vertrouwen.’
Uit de jaarrekening, die ik bij de stichting zelf moest opvragen, blijkt dat de contracten met partners, en dan vooral met de gemeenten, een steeds fundamenteler deel van de inkomsten vormen. En die pot blijft groeien. In 2015 leverden de contracten 397.000 euro op; een jaar later komt daar bijna een ton bij: 496.000 euro. De jaarrekening over 2017 is er nog niet, maar in dat jaar is er een fors aantal gemeenten als partner bij gekomen. ‘We zijn er niet om geld te verdienen’, aldus directeur Visser. ‘We proberen zo financieel stabieler te worden zodat we onze diensten kunnen blijven leveren.’
Maar wat hebben gemeenten aan informatie over een mogelijke wietkwekerij die de politie ook al heeft? ‘Ze kunnen hun ambtenaren een extra brandcontrole laten doen, of eens even kijken of de bouwvergunning nog wel in orde is’, zegt Visser. ‘Als het een horecagelegenheid is kunnen ze een extra controle doen op de horecavergunning. Gemeenten kunnen heel veel meer doen dan alleen met blauw licht de voordeur inslaan. Ze hebben ook veel instrumenten in het kader van zand in de criminele machines gooien.’
‘Een melder kan om wat voor een reden dan ook iemand een hak willen zetten en daarom valse informatie doorgeven’
Gemeenten spelen daarbij een grote rol. ‘Burgemeesters doen allerlei zaken die te maken hebben met het bestrijden van misdaad. Sommige manifesteren zich enorm’, zegt Brouwer. Voor die burgemeesters is een anonieme tip goud waard. ‘Er is een commercieel verhaal: de pot van Meld Misdaad Anoniem moet worden gevuld. Maar die burgemeesters, die kunnen met zo’n tip buiten het strafrecht om opereren.’ Ze maken gebruik van het bestuursrecht. En dat werkt anders, vaker in het voordeel van de burgemeester dan in het strafrecht. ‘Het strafrecht kent een systeem van waarborgen, dat wordt zo omzeild. Een burgemeester is geen jurist.’
Gitte Stevens, advocate van onder andere motorclub Bandidos, herkent het beeld. Het drugsbeleid in het bestuursrecht gaat over ‘stenen’, zegt ze. Zijn er drugs in het huis? Dus niet: zijn die drugs van de persoon die erin woont. ‘Ik had een cliënt die drie maanden uit zijn huis werd gezet omdat iemand die op bezoek was drugs en een wapen bij zich had. Mijn onwetende cliënt is niet strafrechtelijk vervolgd, maar moest wel zijn huis uit, via het bestuursrecht.’ Docent strafrecht Brinkhoff: ‘Wie weet belt een ambtenaar van de gemeente naar het meldpunt omdat de bestuurders van een café af willen? Het valt niet uit te sluiten en een burger is niet in staat de anonieme informatie te controleren.’
Begin deze maand berichtte het onderzoeksprogramma Reporter Radio over hoe gemeenten steeds verder de grenzen opzoeken bij het bestrijden van misdaad. Jaarlijks worden meer dan duizend mensen uit hun woning gezet vanwege de vondst van cannabis. ‘In de strijd tegen hennepplantages zijn de bevoegdheden zo uitgebreid dat het lijkt alsof hij op de stoel van de rechter zit’, meldde het programma. ‘Maar die fluit hem nu terug.’ Het betreft hier vooral huisuitzettingen op grond van artikel 13b van de Opiumwet. Een burgemeester kan op grond van deze wet iemand uit zijn huis zetten als er meer dan vijf wietplanten worden aangetroffen. Ook al is het voor eigen gebruik.
Michelle Bruijn promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen op onder meer artikel 13b en onderzocht 217 rechterlijke uitspraken: de rechter keurde dertig procent van alle huisuitzettingen af, zo bleek. ‘En dan moet je bedenken dat de meeste mensen niet naar de rechter gaan omdat dit te veel geld kost.’ Volgens Bruijn is Meld Misdaad Anoniem de meest voorkomende tipgever.
En daar kan sinds kort ook via een digitaal formulier worden gemeld. Privacy & Identity Lab onderzocht in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum de haalbaarheid van het digitaal klikken. De conclusie luidde in 2014: ‘Een technisch voldoende veilige inrichting van een anoniem internetmeldpunt is bepaald geen sinecure.’ Toch ging Meld Misdaad Anoniem kort erop ook digitaal.
‘Iedere melding heeft een goed onderzoek nodig’, zegt ict-deskundige Brenno de Winter. ‘Een melding die je online doet is lastiger te verifiëren. Je mist een persoonlijk gesprek met iemand: een niet-pluis-gevoel.’ Visser zegt dit te ondervangen door ‘intelligente formulieren’ die ‘op basis van bepaalde woorden’ doorleiden ‘naar specifieke vragen’. De Winter: ‘Ik zou graag de kunstmatige intelligentie aan het werk zien die dat nu mogelijk maakt. Meestal is een slim formulier niet veel meer dan een goed uitgewerkte standaard.’
Buiten het digitaal melden om stelde het rapport van Privacy & Identity Lab nog iets aan de kaak. Het oorspronkelijke doel van de kliklijn was het opsporen van misdrijven die anders onbekend zouden blijven – omdat mensen bijvoorbeeld uit angst niet naar de politie durven te stappen. Maar er is, aldus de onderzoekers, een groot risico dat de gegevens in een databank bij de politie voor andere doeleinden worden gebruikt. M. speelt daarbij óók informatie door naar publieke en private partners, concluderen de onderzoekers. ‘Het is belangrijk om terughoudend te zijn met het voeden van politiële databanken met ongecontroleerde informatie.’
Toch is NL Confidential méér gaan voeden. En juist aan meer databanken, waaronder die van gemeenten. Hoogleraar strafrecht Henny Sackers van de Radboud Universiteit Nijmegen: ‘Door meldingen te verkopen schiet Meld Misdaad Anoniem haar doel voorbij.’ Hij noemt het een ‘onwenselijk verdienmodel’ dat ten koste gaat van de kwaliteit. ‘Het gaat nu simpelweg om geld, en dan worden wellicht ook de wat minder betrouwbare meldingen doorgespeeld, want er is nou eenmaal een contract.’
De nog actieve strafpleiter Jan Boone, hij is al ver in de zeventig, strijdt al sinds de oprichting tegen de kliklijn. In NRC Handelsblad zei hij tien jaar geleden dat hij ‘ziek werd van de verraderscultuur’ die de lijn met zich meebrengt. Nu zegt hij: ‘De informatie is bedoeld voor opsporing, niet om te verkopen aan burgemeesters. Meld Misdaad Anoniem is de opsporing aan het vercommercialiseren, dat is volstrekt onacceptabel.’
Advocate Stevens noemt de verkoop van tips ‘stuitend’. De anonieme meldingen waren al niet te controleren, zegt ze. ‘Wie weet is het de politie zelf die een anonieme melding doet om een lichte verdenking aan te dikken? Of is er sprake van concurrentie of jaloezie? Nu blijken er ook nog eens economische belangen te spelen bij het doorspelen van die meldingen. Hoe wordt de juistheid van die meldingen gewaarborgd als geld een rol speelt?’ Haar Bredase collega Eric Thomas, onder meer advocaat van motorclub Satudarah: ‘Het gros van de informatie van Meld Misdaad Anoniem was al boterzacht, nu speelt dus ook nog een financieel belang bij het verschaffen van informatie.’
Hoe zit het dan met die mooie resultaten van Meld Misdaad Anoniem, de successen die op de site pronken: de 174.475 binnengekomen meldingen, waarvan 92 procent bruikbaar is en waardoor 20.442 aanhoudingen zijn verricht? In het rapport van Privacy & Identiy Lab wordt gesteld dat M. ‘de bruikbaarheid van de door haar doorgegeven meldingen aanzienlijk hoger inschat’ dan binnen de politiekorpsen zelf wordt gerapporteerd. Terwijl de kliklijn in 2012 zelf stelde dat 92 procent van de meldingen bruikbaar was, rapporteerde de politie dat bij 35 procent van de meldingen actie werd ondernomen, elf procent van alle meldingen heeft een bijdrage geleverd aan de opsporing. Visser reageert dat het bruikbaarheidspercentage een definitiekwestie is.
Een flinke meerderheid van de meldingen die gemeenten ontvangen is in elk geval niet te gebruiken, en wellicht onbetrouwbaar. De ambtenaren, die geen opsporingsbevoegdheden hebben, gaan daarmee aan de slag. Of de tips, vaak ook geruchten, blijven liggen in een archief. Soms wel vijf jaar lang. Visser bezweert dat het niet de bedoeling is ‘allemaal rotzooi’ te leveren. ‘We willen vooral een bijdrage leveren aan de informatiepositie van burgemeesters. Maar ik zeg er ook altijd bij: er staat geen waarheidsstempel op.’
Dit onderzoek kwam mede tot stand met steun van Fonds 1877. De naam Said is gefingeerd
Meld Misdaad Anoniem
Meld Misdaad Anoniem werd eind 2003 opgericht als de publiek-private stichting M. De grootste financiële bijdrage levert van oudsher het ministerie van Justitie (nu Justitie en Veiligheid). Daarnaast was het Verbond van Verzekeraars tot 2012 een hoofdsponsor. Toen dat er in 2012 uit stapte ging de stichting (die nu NL Confidential heet) op zoek naar nieuwe sponsors.Sinds 2015, blijkt uit het onderzoek van De Groene Amsterdammer, verkoopt de kliklijn per melding. We hebben negentien gemeenten aangeschreven en die hebben allemaal geantwoord en bevestigd dat ze, naast een vast abonnement, een bedrag per melding betalen. De ene gemeente betaalt 22,50 euro, de andere 47,50. In een reactie zegt directeur Titus Visser: ‘We zijn ooit begonnen met een laag tarief. Om echt kostendekkend te opereren, moesten de bedragen omhoog. Nieuwe partners betalen daarom meer.’
Niet alleen gemeenten zijn partner, maar ook netbeheerders en verzekeraars. Zij waren minder geneigd vragen te beantwoorden. De voorlichter van Nationale Nederlanden stelt dat de anonieme tips worden gebruikt voor ‘fraudebestrijding en risico-inschatting’. Hij zegt dat de verzekeraar de postcodes waarover wordt gemeld, bewaart voor de duur van twee jaar. Aantallen geeft hij niet. ‘Ik schat tientallen.’
Bij de informatiedesk van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (Fiod) komen jaarlijks gemiddeld 2100 tips binnen via Meld Misdaad Anoniem. ‘Voor deze meldingen is een vast bedrag vastgesteld’, aldus een voorlichter.
**
Dit artikel komt uit:
Jaargang 142, Nr. 16
***
Meer 'Privacy-gerelateerde' stukken van de Groene: --- Hier ---
Meer over de Overheid als Big Brother in de Groene: --- Hier ---
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten